سپهر اقتصاد-
عباس جعفری:کنشگر اجتماعی و کارشناس محیط زیست هرساله ۵ اسفند روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی و به بنام مهندس گرامی داشته می شود. ایران رتبه سوم تعداد فارغ التحصیلان رشته های مهندسی در جهان را دارد، اما در عین حال یکی از کشورهای جهان می باشد که در حوزه علوم مهندسی با چالش های جدی روبرو می باشد. سوال اینجاست، جایگاه مهندسان و تاثیر گذاری آنها در ایران چگونه است؟ آیا برنامه ریزی ها و مدیریت کشور بر پایه علوم مهندسی صورت گرفته و یا اجرائی می شود؟ شرح این وضعیت با بیان برخی رتبه های ایران در حوزه علوم طبیعی و کشاورزی به عنوان رکن پایداری یک سرزمین ملموس تر است، آمارها بر اساس آخرین مصاحبه های مسئولین کشور و منابع معتبر در دسترس بیان شده است. ایران رتبه ۱۳۲ از میان ۱۳۳ کشور در مدیریت منابع آب را دارد، این رتبه برای مدیریت کل منابع آبی و نه فقط منابع آب شهری ارائه شده است. ایران رتبه نخست فرسایش بادی در جهان را به خود اختصاص داده است، حتی فرسایش خاک در ایران بیشتر از کشورهای آفریقایی است، به گونه‌ای که با یک و سه دهم کیلوگرم در مترمربع فرسایش، سالانه بیش از ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تن خاک از دسترس خارج می شود. وجود ۱۳ میلیون هکتار کانون فرسایش بادی در ایران، میزان فرسایش خاک را چهار برابر میانگین جهانی کرده است، خاکی که ۴۰۰ تا ۷۰۰ سال زمان نیاز دارد تا یک سانتی متر مکعب از سنگ مادر تولید و قابل کشاورزی گردد. در علوم محیط زیستی مرسوم هست که وضعیت تالابهای هر کشور به عنوان حساسترین اکوسیستم طبیعی به عنوان آئینه تمام عیار رفتار سرزمینی، جهت ارزیابی مدیریت و بهره برداری از منابع آن سرزمین مورد نقد و بررسی قرار می گیرد، اعلام رتبه ۲۳۱ ایران از ۲۳۲ کشور در مدیریت اکوسیستم‌های آبی شامل تالاب‌ها و رودخانه‌ها در همین سالهای اخیر نشان می دهد اوضاع بهره برداری بیشتر از ظرفیت زیستی و فشار بر منابع طبیعی از حدود بحرانی نیز گذر کرده است. طبق آمارهای منتشر شده از سوی سازمان جهانی غذا و خواربار(FAO)ایران در ۱۲ مقوله از ۱۳ مقوله محصولات کشاورزی تولیدی در جهان، در لیست ۴۰ کشور برتر قرار دارد اما در عین حال رتبه اول جهان را در تولید ضایعات مواد غذایی دارد و جزو سه کشور تولید کننده بیشترین زباله است. آمارها نشان می دهد حدود ۳۰ درصد مواد غذایی در ایران تبدیل به ضایعات می شود که این مقدار غذای ۱۵میلیون نفر است و ارزش این حجم از ضایعات بیش از ۵ تا ۸ میلیارد دلار برآوردشده است، برخی منابع، ارزش ضایعات غذایی را ۱۵ میلیارد دلار و معادل ۵۰ درصد درآمد نفتی کشور اعلام کرده اند. این حجم روزافزون ضایعات در بخش کشاورزی درحالی است که دولتها هرساله میلیاردها دلار از هزینه های خود را صرف تامین و واردات محصولات کشاورزی می¬کنند. منابع آبی در بدترین شرایط در حال استخراج و بهره برداری است، در حالیکه حداکثر مجاز برای برداشت از آب‌های زیرزمینی تجدیدپذیر طبق استانداردهای جهانی ۴۰ درصد است، گزارش های ارائه شده در همین سالهای اخیر نشان از برداشت بیش از ۱۲۰ درصدی دارد. البته ابهاماتی به این آمارها وارد شده است و سوال هست که آیا اطلاعات درستی در محاسبه این شاخص‌ها استفاده شده است. دلیل این ابهام آن است که اساسا جریان آمار و اطلاعات در ایران شفاف نیست و به همین دلیل برخی رتبه ایران در مدیریت منابع آب را درست و واقعی نمی‌دانند. اما فارغ از دقیق بودن یا نبودن رتبه ایران در مدیریت آب، آنچه مسلم است شرایط نامناسب مدیریت آب در ایران است. به این شاخص می‌توان به عنوان زنگ خطری در پایین بودن شرایط مدیریت آب و وخیم بودن آن توجه کرد و برای برجسته کردن این موضوع و جلب توجه جامعه و تصمیم‌گیرندگان از آن استفاده شود. برآِیند همه آنچه ذکر شد نشان از آن دارد عملا کشور مهندسی مدیریت نمی شود یا بهتر است گفته شود مهندسان نقش تاثیر گذاری در مدیریت سرزمین نداشته اند. سیاست گذاری ها به سمت مصرف گرایی و برداشت از منابع سوق پیدا کرده و مدیریت و بهره وری پایدار منابع، واژه ای غریب در تفکر مسئولین کشور بوده است. فقط در نظر بگیرید اگر ۱۰ درصد در همین چند موردی که ذکر شد بهبود در بهره برداری منابع و ذخیره آب صورت گیرد از بروز چه حجمی از تخریب جلوگیری خواهد شد. در حالی که منابع انسانی بخصوص دانش آموخته های علوم مهندسی جزو یکی از مهمترین دارایی های هر کشوری محسوب می شود، عدم بکارگیری صحیح و بعضا بیکاری این افراد خسارت مالی وحشتناکی ر ا به کشور تحمیل کرده است. طبق اظهارات نائب رئیس کمیسون مجلس فقط ۳۰۰ هزار فارغ التحصیل کشاورزی بیکار در کشور وجود دارد. فارغ التحصیلانی که ارزش ریالی کل حقوق و دستمزد آنها در صورت بکارگیری با فرض اینکه حداقل تاثیر گذاری مذکور را در بهبود استفاده از منابع، بهره وری در تولید و کاهش ضایعات کشاورزی حین کشت، برداشت، حمل و نقل و تولید محصول نهایی داشته باشد به هیچ وجه با میزان خسارت دلاری و ریالی وارده به سرانه تولید خالص ملی کشور قابل مقایسه نیست.
نظرات