ابوالفضل قیامی: قم پژوه
حاج عسگر خان یکی از تجار مشهور قم است که سرایی با همین نام از ایشان مقابل حمام و خانه بزرگی (خانه شاکری) در کوچه مقابل بازارچه حسینآباد از آثار ایشان وجود دارد.
حمام حاج عسگر خان، واقع در قسمت شرقی راسته بازار نو و نزدیک بازارچه حسینآباد واقع شده است.
این اثر در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۰۶۱ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این حمام هماکنون به صورت مردانه فعال و پویا است.
به استناد کتیبه سنگی سردر حمام، بنا متعلق به دوره فتحعلی شاه قاجار (۱۲۱۶ق) میباشد.
“اين مهين حمام بين كز روشنی …
اندر آبش گشته پيدا عكس ماه مشرقين
آب اين گرمابه از صافی به چشم اهل دهر
آشكارا مینمايد همچو نور نيرين
وصف حوضش مینگنجد در بيان من از آنك
آب از فوارهاش ريزد به فرق فرقدين
جنت آرا و ارم آيين و انگليون نگار
آب و خاكش كوثر و عنبر بود با زيب و زين
سر تاريخ بنايش منشی طبع سرور
گفت اگر خواهي حسابش:
“ساخته حاجی حسين”
(به حساب ابجد ۱۲۱۶)
ساختار معماری حمام
ورودی حمام ضلع شمالی بازار، از طریق چند پله و یک پیچ در راهرو (داخل حمام از بیرون پیدا نیست) وارد محوطه میشوید.
سقف حمام دارای دو گنبد است. بخش اول (سربینه) زیر گنبد اول، ساختمان رختکن به ابعاد ۱۰×۱۱ متر است با معماری زیبا و هشت ستون پنج گوش و گچ گبری در سقف و قفسههای چوبی در اطراف آن که به صورت دایرهای فضای بیرونی حمام را تشکیل میدهد.
از طریق یک راهرو باریک (میاندر) که حوضی پرآب یا پاشور است فاصله دو بخش را از هم جدا میکند وارد بخش دوم میشوید.
بخش اصلی حمام (گرمخانه) زیر گنبد دوم است. این قسمت ویژه شستشوی افراد است
که تعداد زیادی دوش در اطراف به صورت دایره قسمت میانی حمام را با حوضچهای پر از آب در برگرفته است. در این قسمت قبلا دو خزینه بوده که تغییر کاربری داده و دوشها جایگزین آن شده است.
در بنای اولیه این حمام و خارج از محوطه زیر گنبدها، مثل تمام حمامهای سنتی بخش تولید گرما (تون) و چاله حوض (مخزن آب) قرار داشته که تخریب شده است.
سوخت حمامهای سنتی ابتدا هیزم و ذغال سنگ و بعدا نفت سیاه بوده که هماکنون گاز است.
