فصول سرد، هوای آلوده و بحرانی به وسعت ایران

سپهر اقتصاد-

عباس جعفری:کنشگر اجتماعی و فعال محیط زیست

چند سالی هست که ورود به فصل سرما در قم با بروز پدیده وارونگی هوا و معضل آلودگی هوا در این کلان‌شهرخودنمایی می کند. حدود ۸۲ تا ۸۳ درصد انرژی برق مورد نیاز کشور از منابع سوخت فسیلی تأمین می‌شود که عمدتا حاصل فعالیت نیروگاه های سیکل ترکیبی می باشد که در حومه شهرها استقرار یافته است و اثرات فعالیت آلاینده این نیروگاه‌ها در فصول سرد سال در هوای اکثر شهرها از جمله قم سالها است که مشهود و غیرقابل انکار می باشد. مساله ای که با فعالیت این نیروگاه‌ها با راندمانی حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد در سطح کشور فراگیر و نیاز به یک بازنگری بنیادی و جدی در تولید انرژی کشور دارد. در حالی سیاست‌گذاری‌ها بر آن بود که در برنامه توسعه ششم توسعه ظرفیت نصب نیروگاه‌های تجدیدپذیر به پنج هزار مگاوات برسد و همچنین تا سال ۱۴۰۴ ایران به هاب انرژی در منطقه برسد که ضعف در تولید و استفاده انرژی از منابع تجدیدپذیر بویژه انرژی خورشیدی در ایران بر کسی پوشیده نیست. وجود دشت بزرگ مسیله در استان قم و در مرکز کشور که در تمام مدت سال به ندرت آسمانی ابری دارد و تقریبا در تمامی دقایق روز، آفتابی است، یک شرایط بالقوه ای را جهت تولید انرژی از منابع تجدید پذیر در مرکز کشور فراهم کرده است. جالب است که حدود چند سال قبل مسئولین وقت استانداری قم‌ با شور و شعف خاصی از جذب سرمایه گذار جهت احداث یک‌ نیروگاه سیکل ترکیبی در دشت ممنوعه مسیله با کسری تجمعی مخازن وحشتناک آن خبر دادند که با هوشیاری برخی فعالان و کارشناسان محیط زیستی استان و همراهی نمایندگان مجلس شورای اسلامی استان از بروز یک فاجعه محیط زیستی جلوگیری شد. امروزه تامین انرژی و نحوه مدیریت آن تاثیرات مستقیمی بر زندگی، اقتصاد، محیط زیست، سیاست دولت‌ها و مناسبات جهانی کشور‌ها دارد. به عقیده بسیاری از کارشناسان حوزه انرژی، وجود انرژی های فسیلی ارزان و فراوان باعث عقب ماندگی ایران در تولید انرژی های نو از منابع تجدید پذیر شده است و کشور را در این حوزه عقب نگاه داشته است، میزان انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد مصرفی ایران رقمی نزدیک به صفر است. ایران با وجود ۳۰۰ روز آفتابی در بیش از دو سوم آن و متوسط تابش ۵/۵ – ۴/۵ کیلووات ساعت بر متر مربع در روز پتانسیل بالایی در زمینه انرژی خورشیدی دارد، حتی برخی از کارشناسان مدعی هستند که با تجهیز مساحت بیابانی کشور به سامانه‌های دریافت انرژی تابشی می‌تواند انرژی مورد نیاز بخش‌های گسترده‌ای از منطقه را نیز تأمین و در زمینه‌ صادرات انرژی برق فعالیت هدفمندی را شروع کند. بر اساس آمارهای بین المللی میزان تابش خورشید و کریدورهای بادی متعدد موجود در ایران بالاتر از میانگین کشورهای اروپایی فعال در این حوزه است که نشان دهنده استعداد فوق العاده ایران در تامین انرژی های نو است. با مطالعات انجام شده توسط DLR آلمان، در مساحتی بیش از ۲۰۰۰ کیلومترمربع، امکان نصب بیش از MW ۶۰۰۰۰ نیروگاه حرارتی خورشیدی وجود دارد. جای بسی تاسف دارد که وضعیت تولید انرژی برق کشور با این همه مزیت های سرزمینی اصلا مطلوب نیست، از طرفی با توجه به خشکسالی سال آبی گذشته که در ۵۳ سال گذشته، بی‌سابقه بود تغییر رویکرد استفاده سد از مدیریت منابع آب به سمت تولید برق، اتلاف منابع آبی ذخیره شده کشور را در ۲ سال گذشته در پی داشت، به اذعان مدیرعامل وقت شرکت مدیریت منابع آب ایران نیروگاه‌های برق‌آبی واقع در سد‌های کشور ۹ درصد بیشتر از تعهد خود در سال ۱۳۹۹ نسبت به تولید برق اقدام کرده بودند، به عبارتی منابع آبی ناشی از سیلاب سال ۹۸ با هدف تولید برق به مناطق پایین دست هدایت شده بودند و به همین‌ دلیل در سال ۱۳۹۹ با وجود رشد مصرف برق، کشور شاهد عبور بدون خاموشی در اوج بار مصرف بود، در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ با وجود وضعیت بحرانی ذخیره منابع آبی پشت سدها با توجه به اینکه نیروگاه‌های حرارتی کشور در زمستان مجبور به تولید برق شدند و زمان تعمیرات خود در بازه حداقل مصرف برق کشور را از دست دادند، تعمیرات نیروگاهی به اسفندماه و اردیبهشت ماه منتقل گردید و همین مساله سبب شد تا برق جایگزین نیروگاه‌های حرارتی توسط سد‌ها تامین شود و آب سدها در شرایطی که بحران آب پیش رو بود، جهت تولید برق رها شود. مطمئنا ادامه راه اشتباه رفته گذشته ضمن آنکه مسائل و مشکلات حاد محیط زیستی متعددی را به کشور وارد می کند، امنیت تولید انرژی برق در کشور را نیز به شدت تهدید می کند و لازم است دولت جدید بیش از گذشته به این مهم توجه داشته باشد و در این بين استان قم می تواند به عنوان سکاندار توسعه انرژی خورشیدی در مرکز کشور معرفی گردد.