نیم‌نگاهی به باستان‌شناسی قم (۴):  مکان یابی شهر باستانی قم 

سپهر اقتصاد-

 حسین صادقی ؛عضو بنیاد قم پژوهی و مدرس گردشگری

مقارن ظهور اسلام قم به صورت هفت محله جدا از یکدیگر بوده که هر کدام قلعه‌هایی با بارو و برج‌های مخصوص خود هویت خویش را آشکار می‌کرده‌اند و البته به وسیله مجاری زیرزمینی و راه‌های مخفی با یکدیگر ارتباط داشته‌اند.
این نوع شهرسازی برای حفظ امنیت سیاسی و افزایش توان دفاعی در مقابل مهاجمان و دشمنان بوده است. این قلعه‌ها عبارت بودند: «منیجان، کُمندان، قزدان، مالون (حوالی امامزاده شاه احمد بن قاسم)، جمر، سکن و جلنبادان» در زمان یعقوبی (قرن سوم) قم از این حالت بیرون آمد و از دو قسمت تشکیل شد که رودخانه قمرود یا اناربار آنها را از هم جدا می‌کرد. بخش بزرگ ‌ تر منیجان (ممجان) دارای هزار خانه بوده که قلعه‌ای از ایرانیان قدیم در آن قرار داشته. بخش دیگر کمندان بوده که توسط پل‌های سنگی این دو بخش به هم متصل بوده‌اند. در سنوات اخیر کمندان به زمین مزروعی تبدیل گردیده که در شمال غربی خاک فرج وادی السلام واقع است.
منیجان یا ممجان در سمت شرقی رودخانه و حدود چهار امامزاده و اطراف شاه سیدعلی کنونی بوده است و در واقع قم قدیم تا قرن سوم هجری قمری در دو کیلو متری شرق کنونی واقع بوده است.
با وقوع سیل در همین ایام قم به‌شدت تهدید و تخریب شد و در ساختمان جدید، تغییر شکل یافت. هنوز محله‌هایی وجود دارد که از قدمت آن حکایت می‌کند؛ مانند محله دروازه ری، درخت پیر، محله پنجه‌علی، چهارمردان، محله عربستان، محله سیدان، دروازه کاشان. در جنوب شهر محله‎هایی با عناوین چاله لولو، سرحوض، سفید‌اب، سنگ سیاه وجود دارد و در بیرون شهر نیز روستاهایی مانند «بیدهند»، «کرمجگان»، «وشنوه»، «کهک»، «گیو»، «ورجان»، «سراجه»، «تینوج» «تایگان» (داغون امروزی) فارسی کهن و نشان دهنده قدمت شهر قم است.
خبرنگار: سید علی رضا فقاهتی
مطالب مرتبط

نظرات

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.
ارسال نظر