تاملی در طرح های توسعه شهری در محدوده بافت های فرسوده و تاریخی قم

سپهر اقتصاد

عباس جعفری – کارشناس برنامه ریزی محیط زیست

شهرها به عنوان یکی از اصلی ترین مصرف كننده و توزیع كننده كالاها و خدمات، كانون توجه در علوم پایداری می باشند. نظریه های پیرامون توسعه پایدار شهری موضوعاتی از قبیل جلوگیری از آلودگی های محیط زیست شهری، کاهش ظرفیت های تولید محیط محلی، ناحیه ای و ملی حمایت از بازیافت ها، عدم حمایت از توسعه زیان آور و از بين بردن شکاف ميان فقير و غنی را مطرح و بررسی می كند. با توجه به مسائل و مشکلاتی كه كلان شهرها دارند ضروری است برنامه ریزان، شهرسازان و مدیران شهری به تمامی ابعاد و اصول توسعه پایدار شهری توجه كرده و با مدیریت صحیح و سالم برای رسیدن به توسعه پایدار انسانی و شهری تلاش کنند. یکی از مقولاتی که علاوه بر افزایش تراکم در کلان شهرها مسئله ساز است گسترش افقی شهرها به دلیل عدم پاسخگویی نيازها و انتظارات جمعيت ساكن در بافت موجود است و ساکنان در جستجوی محیطی در بستری مناسب و جدید می باشند. در این بین بافت های تاریخی و بافت های فرسوده که عمدتا در نواحی مركزی شهرها قرار دارند، نيازها و انتظارات شهروندان را تامین نمی کنند. شهرقم ۱۵۸۴ هکتار بافت فرسوده مصوب دارد که ۳۱۵ هکتار آن بافت تاریخی است، البته همواره ارائه آمار بافت فرسوده و بافت تاریخی بر روی هم، مورد انتقاد کارشناسان حوزه برنامه ریزی شهری بوده است. این بافتها عمدتا از لحاظ زیست محیطی و اكولوژیکی وضعیت بهتری نسبت به پایداری اجتماعی و اقتصادی دارند، لذا تدوین سیاست هایی جهت حصول به تمام ابعاد پایداری سکونتگاه های شهری در این بافتها به منظور حفظ ماهیت تاریخی و حفظ و تامین نیاز های شهروندان ساکن امری بدیهی و ضروری می باشد. قم از نظر مساحت بافت فرسوده در رده میانی استان‌های دارای بافت فرسوده قرار گرفته است. اگرچه جمعیت اصلی ساکن در این مناطق در اکثر شهرها در حال تهی شدن است اما مقایسه سرشماری سال‌های ۹۰ و ۹۵ نشان از آن دارد که جمعیت بافت فرسوده قم در سال ۹۵ نسبت به ۵ سال قبل حدود ۱۰۰ هزار نفر افزایش یافته است، که دلایل این رخداد نیاز به کاوش و تحقیق دارد، مسلما فرایند حیات شهری در این پهنه ها با مجموعه ای از معضلات و مسائل متعدد از جمله سطح پایین اقتصادی و اجتماعی، وجود سالخوردگان و چندخانواری روبرو است. جالب است از ۸ منطقه شهری قم ۷ منطقه آن دارای بافت فرسوده می باشد و حدود ۳۶۸ هزار و ۶۴۰ نفر در محدوده بافتهای فرسوده این مناطق زندگی می‌کنند که حدود یک سوم جمعیت قم را شامل می‌شود. نگرشها و دیدگاههای مختلفی در خصوص نوسازی بافت های فرسوده در محلات مختلف شهر قم وجود دارد. مسلما برای آنکه این بافتهای پراکنده بتواند به حیات خود ادامه دهد باید ساماندهی شوند، طی سالهای اخیر متولیان شهری اقداماتی جهت بهبود زیرساخت های شهری در این مناطق صورت داده اند اما به نظر می رسد که مشکل اصلی در این مسیر تفاوت دیدگاههای کارشناسان در روش شناختی با شهرداری و سازمان نوسازی است که به نوسازی محلات به مثابه یک پروژه نگاه می کنند و نه فرایندی پویا، مستمر و بلندمدت، ساماندهی با نگاهی یکپارچه باید تمام ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، محیط زیستی، کالبدی، حمل و نقل و دسترسی و سایر زمینه ها را شامل شود. اگرچه پرداختن به یک بخش از بافت نظیر یک خیابان و کاربری ها و فضاهای پیرامون آنها ضمن پاره کردن بافت اجتماعی منجر به شکاف عمیق میان لبه های خیابان با بقیه بافت می شود، اجرای این پروژه ها می تواند موجب تخریب بافت تاریخی محلات نیز شود، کما اینکه، طرح تخریب مسجد تاریخی امام زین‌العابدین (ع) در مسیر پروژه خیابان شهیدان برقعی در محله سجادیه که به شماره ثبت۳۲۸۷۳ در فهرست آثار ملی کشور نیز به ثبت رسیده است به عنوان بخشی از هویت انقلابی قم در قلب بافت ‌تاریخی، ضمن مخالفت تعدادی از سازمانهای مسئول، اعتراض برخی اهالی منطقه و کارشناسان را به همراه داشته است. بی گمان مشارکت دادن ساکنین در پروژه های بهسازی و بازسازی بافت های قدیمی و تاریخی حس تعلق آنها را به محله ها بیشتر و انگیزه آنها را برای ماندن تقویت می کند، موردی که اغلب با اجرای روشهای کلاسیک در طرحهای توسعه درون شهری مانند خرید اجباری زمین از صاحبان و یا سلب مالکیت آنها در جهت پیشبرد اهداف و اجرای طرح ها نادیده گرفته می شود.

خبرنگار: سید علی رضا فقاهتی
مطالب مرتبط

نظرات

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.
ارسال نظر