ثروت‌هایی که دود می‌شوند

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما  با آنکه در سال‌های گذشته متهم ردیف اول آلایندگی‌ها به مصرف سوخت خودرو‌ها باز می‌گشت، اما کارشناسان نظر دیگری دارند، آن‌ها بر این باورند که باید از فعالیت‌های صنایع فلزی در کلانشهر‌ها جلوگیری شود، چرا که به اعتقاد آن‌ها سهم صنایع و معادن در آلودگی هوا به طور چشمگیری رشد پیدا کرده است، همچنین کارشناسان در تازه‌ترین اظهاراتشان، صنایع معدنی و فلزی مانند فولاد، پتروشیمی، سیمان، مس و روی را متهم ردیف اول آلودگی هوا می‌دانند، به زعم آن‌ها عمده این صنایع سازگار با محیط زیست نیستند و صنایع برای رسیدن به استاندارد‌ها باید به تکنولوژی روز مجهز شوند. اصطلاح وارونگی هوا را در سال‌های اخیر بار‌ها شنیده ایم، اتفاقی که از آن به عنوان نوعی اختلال در محیط زیست نام می‌برند و کارشناسان، گروه‌های حساس را از قرار گرفتن در هوای آزاد در مواقع رخ دادن وارونگی هوا منع می‌کنند. حال اگر چه آمار‌های شفافی از سهم صنایع و معادن در آلودگی هوا در دسترس پژوهشگران قرار نگرفته، اما آنچه در این سال‌ها برای محققان به اثبات رسیده، سهم بسزای صنایع و معادن در همین روز‌های وارونگی هواست، مشکلی که بی شک، لاعلاج نیست و راه حلی دارد در بستر صنایع دانش بنیان، که با دست یابی به آن می‌توان به هوای بهتر و تنفس عمیق‌تر رسید. وقتی صحبت از صنایع باشد و آلودگی‌های ناشی از آن ها، شهرک‌های صنعتی میدان تحقیق می‌شوند و صنایع آلاینده، نمونه‌های مورد مطالعه. نمونه نخست را از شهرک صنعتی شکوهیه انتخاب می‌کنم، کارخانه‌ای بزرگ در حوزه تولید آهن آلات که خروج حجم فراوان دود از لوله‌های غول پیکر سقف سوله هایش، اولین چیزی ست که در نگاه اول نظر هر رهگذری را به خود جلب می‌کند، دود‌هایی که همچون بخار‌هایی سفید رنگ به سمت آسمان کمانه کشیده اند و زیبایی آسمان آبی را در پس غباری مه آلوده، پنهان می‌کنند، حجم دود‌ها به حدی ست که کارگرانِ مشغول در انتهای حیاط وسیع کارخانه، از فاصله‌ای نه چندان دور هم قابل تشخیص نیستند، گویی کارگرانش در لا به لای آن همه دود به اندازه یک شیفت کاری محو می‌شوند و با خاموش شدن کوره، دوباره پدیدار می‌شوند. با یکی از متخصصان حوزه صنعت به این واحد صنعتی آمده ام، او که سال‌ها در این حوزه مویی سفید کرده، در توضیح نقش این دود‌ها در آلودگی هوا گفت: این دودها، در سرمای زمستان به سقف آسمان می‌خورد و دوباره به سمت زمین باز می‌گردد و می‌شود وارونگی هوا. باقری کیا می‌گفت: این شرکت نیازمند سیستم فیلتراسیون یا همان بک فیلتر است، تا علاوه بر جلوگیری از آلایندگی محیطی، از همین دود‌های آلاینده، تولید ثروت کند! صحبت هایش برایم تازگی داشت، تولید ثروت از هر چیزی برایم قابل تصور بود الا دود‌های آلاینده، پیش از روشن شدن موضوع به همراه آقای باقری کیا، پای صحبت‌های آقای رضایی نشستم، مدیر این واحد آلاینده. رضایی می‌گفت: سیستم‌های فیلتراسیون این واحد قدیمی و ناقص است، دردسر‌هایی که در سال‌های گذشته از قِبَل این فیلتر‌ها برایم به وجود آمد، به حدی بود که عطایش را به لقایش بخشیدم. سیستمی که به آن اشاره کرد، گوشه حیاط کارخانه جا خوش کرده بود، ظاهر زنگ زده اش خبر از سال‌ها بلا استفادگی می‌داد،  رضایی می‌گفت: این یک سیستم خارجی ست که متاسفانه از همان روز‌های اول، کارایی لازم را نداشت، هزینه زیاد نگهداری و خرابی‌های گاه و بیگاهش، ما را از ادامه کار با آن منصرف کرد. از  رضایی پرسیدم قصد استفاده از سیستم فیلتراسیون جدید را ندارد؟ گفت: اگر جای مناسبی پیدا کنم که ماشین خوبی برایمان بسازد حتما این کار را می‌کنم. او از مزیت‌های استفاده از این سیستم‌های فیلتراسیون هم مطلع بود. شرکت پیشنهادی من به او، «ماشین سازی کاویان جم بود»، شرکتی با سوابقی درخشان که پیش از این با فعالیت هایشان آشنا شده بودم، فعالیت‌هایی که در برخی موارد، منجر به نتایجی شده بود که مشابه خارجی نداشت: ساخت انواع بک فیلتر یا فیلتراسیون صنعتی برای صنایع مختلف، ساخت انواع دستگاه‌های خُردایش برای صنایع معدنی برای اولین بار در غرب آسیا و ساخت نخستین خط تولید مواد خاص شرکت صنایع شیمیایی فارس (که نمونه دیگری در دنیا ندارد)، از جمله اقدامات این شرکت است، که مدیر عاملش آقای قلی زاده به آن اشاره کرد. شرکت ماشین سازی کاویان جم از سال ۹۰ و با همت دو کارشناس با انگیزه در شهرک صنوف استان قم آغاز به کار کرده، آقای قلی زاده کارشناس طراحی صنعتی و آقای باقری کیا مهندس این مجموعه مکانیک است، این شرکت حالا ۱۵ نیروی فعال دارد و برای ۵۰ نفر هم به صورت غیر مستقیم فرصت شغلی ایجاد کرده است. آقای قلی زاده می‌گفت بیشتر سفارش‌های این شرکت را بخش خصوصی به آن‌ها می‌دهد و تنها ۱۰ درصد محصولاتشان را دولتی‌ها می‌خرند، او با اشاره به اینکه صنایع از ماشین آلات خارجی و فرسوده استفاده می‌کنند گفت: تا ۲۰ سال گذشته تمام ماشین آلات در صنایع مختلف وارداتی بودند، و نبود خدمات پس از فروش ، مشکلات زیادی را برای صاحبان صنایع به وجود می‌آورد، در حالی که خرید ماشین آلات ایرانی مهم‌ترین مزیتشان خدمات پس از فروش و بومی سازی کردن آن هاست. در قسمت مونتاژ این مجموعه، صفحات بزرگ و وسیعی بود از فولاد و آهن، و چندین خط تولید و سیستم‌های مختلف فیلتراسیونِ آماده نصب که سفارش‌های مربوط به استان‌های بوشهر، کرمانشاه و فارس بود. با شرکت تولید گیلسونایت گیلانغرب استان کرمانشاه تماس گرفتم، آن طور که در این تماس فهمیدم، علاوه بر سیستم فیلتراسیون، خط تولید خردایش ماده معدنی قیر طبیعی شرکت هم در شرکت ماشین سازی کاویان جم ساخته شده است، خانم قربانی مدیر بازرگانی این شرکت می‌گفت: پیش از این، این ماده ارزشمند، از معادن ما به صورت خام به چین و هند می‌رفت و فرآورده‌های آن با ۱۵ تا ۲۰ برابر قیمت به دست مصرف کننده ایرانی می‌رسید، اما با خط خردایش ایرانی توانستیم علاوه بر جلوگیری از خام فروشی، محصولات مختلفی ماننده پودر میکرونیزه گیلسونایت (قیر طبیعی) را صادر کنیم. این ماده معدنی برای تولید انواع رزین، واکس، آسفالت، مواد حفاری و جوهر پرینتر استفاده می‌شود. آقای باقری کیا می‌گفت: تصور بیشتر شرکت‌هایی که با ما تماس می‌گیرند این است که ما این ماشین آلات را از خارج وارد می‌کنیم و سپس نشان (برند) خودمان را روی آن نصب می‌کنیم، خیلی‌ها هنوز باورشان نشده است که مهندسان ایرانی چیزی کمتر از رقبای خارجی خود ندارند، کمبود اصلی، نبود اعتماد به نفس و باور به شعار همیشگی ما می‌توانیم است، صفر تا صد این ماشین آلات در شرکت خودمان ساخته می‌شود، اما هنوز هم گاهی برخی شرکت ها، به دلیل راندمان بالای محصولات ما، در ایرانی بودن آن شک دارند. مدیر تولید این مجموعه مهارتی می‌گفت: رفتن به سمت مکانیزه کردن ساخت و خُردایش محصولات (یعنی دانه بندی و تبدیل کردن سنگ‌هایی با ابعاد بزرگ به ابعاد میکرونی) و حتی استفاده از سیستم‌های فیلتراسیون، صرفه اقتصادی بسیاری برای واحد‌های صنعتی دارد، مثلا همین سیستم فیلتراسیون در کارخانه ذوب فلزاتی مانند آلومنیویم، فولاد و سرب که فلزات گران قیمتی هستند بسیار با اهمیت است، هم از تجمع غبار در محیط جلوگیری و به سلامت کارگران کمک می‌کند، هم آلایندگی محیط زیست ندارد، از طرفی، همین ذرات آلاینده به صورت پودر ته نشین می‌شود که کاربرد‌های فراوانی دارد، مانند پودر سرب که در تولید لوازم آرایشی استفاده شود. آقای قلی پور که متوجه تعجب من از میزان سودمندی این واحد برای سایر واحد‌ها و معادن شده بود، مرا به کنار یک شی آهنی بزرگ برد که به آن شیر آهنی دوار می‌گفتند، دستگاهی وارداتی که به گفته آقای قلی زاده ایرانی‌ها را از تکنولوژی خاص آن ترسانده بودند که کسی جرات نکند به سمت ساخت آن برود. اما حالا همین شرکت نمونه ایرانی آن را با وزنی کمتر، مقاومت بالاتر، حجم کمتر، یک چهارم مصرف انرژی نمونه خارجی، ارزان قیمت‌تر و با کارایی یکسان ساخته است، این شیر حالا در حال نصب بر روی خط تولید یک شرکت در کرمانشاه است. او می‌گفت: در حال حاضر بسیاری از واحد‌های که نمونه اروپایی این شیر دوار را دارند، تمایل پیدا کرده اند که آن را تعویض و نمونه ایرانی آن را نصب کنند. شرکت‌های صنایع شیمیایی فارس، خوش فرم طوس، خوراک دام شعیبیه، کاله، اسنوا، صنایع و کلران از جمله مصرف کنندگان این نوع شیر‌های دوار هستند. آقای قلی زاده افزود: عملکرد شیر دوار مثل در‌های دوار بانک‌ها و برخی پاساژهاست، یعنی علاوه بر عبور مردم، هوای گرم یا سرد داخل ساختمان به خارج نمی‌رود، عملکرد شیر‌های دوار هم اینگونه است، و در جا‌هایی که اختلاف فشار هوا وجود دارد به کار می‌رود. با مدیر عامل شرکت کلران که در حوزه مواد شیمیایی فعال است، تماس گرفتم، آقای نجاتی برای سیستم بک فیلترش یک شیر دوار به شرکت کاویان جم سفارش داده است، شیری که تا پیش از این خارجی بود و حالا ایرانی شده است، او گفت: این شیر دوار در زیر بک فیلتر‌ها استفاده می‌شود تا اجازه ورود هوا به داخل داده نشود. مدیر عامل شرکت کلران افزود: شیر دوار ایرانی صرفه اقتصادی بسیاری برای شرکت داشته است به طوری که قیمت آن یک دهم نمونه خارجی ست. مدیر عامل شرکت ماشین سازی کاویان جم می‌گفت: دستگاه‌هایی که روزی تحریم بودیم و اجازه نداشتیم حتی به آن‌ها نگاه کنیم اکنون به راحتی در کشور خودمان ساخته و مصرف می‌شود و این یعنی اراده حرف اول را در هر کاری می‌زند. از او در مورد تامین مواد اولیه یعنی فولاد و آهن پرسیدم، گفت: سفارش ما در طول سال دو یا سه مورد است در حالی که ظرفیت مجموعه برای تولید بیش از این هاست، اما مشکل ما تهیه مواد اولیه از بازار آزاد است که مسئولان به ما می‌گویند، چون جزو صنایع کوچک هستید باید یک مجموعه با چند شرکت تشکیل دهید و بتوانید از طریق بورس مواد مورد نیاز خود را تامین کنید، مگر چند شرکت شبیه ما در حال کار است؟ اگر مشکل مواد اولیه رفع شود می‌توانیم سفارش‌های بیشتری بگیریم حتی از کشور‌های خارجی. متخصصان این مجموعه با وجود تلاش‌های فراوان و اثبات کارآیی محصولات خود به مشتریان داخلی، اما هنوز سهم ناچیزی از بازار‌های بین المللی دارند، بازار‌هایی که تنها در سطح منطقه، ظرفیت بالقوه‌ای دارد به ارزش ۳۹ میلیارد دلار که اکنون در اختیار رقبای اروپایی و چینی ست، با وجود گذشت چندین سال از ورود مهندسان ایرانی به این عرصه و کوتاهی دستشان از بازار‌های جهانی، شاید هنوز هم برای جبران خسران بزرگ گذشته دیر نباشد، اگر مسئولان از کاه تحریم کوه نسازند و به فرصت‌های نهفته در خود تهدید‌ها و توان کم نظیر فرزندان این مرز و بوم بنگرند. دوباره به همان شرکت تولید فولاد باز گشتم، جایی که آلایندگی هایش مدیران مجموعه را هم نگران کرده، وقتی شرکت ماشین آلات کاویان جم را دیدند و بررسی کردند که می‌توانند چه کار‌هایی برای کاهش آلایندگی‌های صنعتی و معدنی انجام دهند، با این شرکت قرار داد ساخت بک فیلتر منعقد کردند، قراردادیی که فایده اش چند جانبه است، ابتدا سلامت به خطر افتاده کارگران حفظ می‌شود، دوم آلودگی‌های صنعتی کاهش می‌یابد و سوم با استفاده از این سیستم مدیران واحد می‌توانند از باقیمانده دود‌های داخل فیلتراسیون دوباره کسب ثروت کنند. آقای قلی زاده می‌گفت: ظرف یک ماه آینده این بک فیلتر نصب خواهد شد.