هوای پاک و روزهایی که خاطره می شوند

سپهر اقتصاد- عباس جعفری – کارشناس برنامه ریزی محیط زیست از سال 1374 در تقویم ایران 29دی ماه به نام روز ملی هوای پاک نامگذاری شده است، گرچه قدمت روز هواي پاک در ايران از كشورهای فرانسه و ايتاليا بيشتر است اما سرعت افزایش آلودگی هوا و کاهش تعداد روز هوای پاک بخصوص در تعدادی از شهر های ایران نگران کننده و وضعیت بسیار نامطلوبی دارد به طوری که گفته می شود در برخی از کلانشهر های ایران در سالی که گذشت روزی با کیفیت هوای پاک ثبت نگردیده است. شعار روز ملی هوای پاک در سال 1400 به عنوان "هوای پاک، حقوق عامه، اراده ملی" تعیین شده است. شعار بسیار پر محتوا که به نظر نویسنده توانسته است تا حدود زیادی حق مطلب را ادا کند. مهمترین هدف گرامیداشت چنین روزهایی ایجاد حساسیت در بین اقشار مختلف جامعه در راستای مدیریت و کنترل آلودگی هوا و همچنین مشارکت مردمی و افزایش هماهنگی بین بخشی می باشد که عزمی ملی را می طلبد. آلودگی هوا یعنی حضور یک، چند و یا مخلوطی از آلوده کننده های مختلف در هوای آزاد، به اندازه ای که برای انسان مضر بوده و یا موجب زیان رساندن به حیوانات، گیاهان و اموال شود. اما پدیده آلودگی هوا در مناطق شهری، یکی از ره آوردهای انقلاب صنعتی است که از سیصد سال قبل شروع و با توسعه صنعتی و زیاد شدن شهرها بر میزان و شدت آن روز به روز افزوده می شود. تکیه اساسی بر منابع انرژی فسیلی از قبیل زغال، نفت، گاز و در نهایت آزاد شدن مواد ناشی از احتراق این مواد، فرآورده های مضر و زیان بخشی را به همراه می آورد که حیات موجودات زنده به ویژه انسانها را تهدید می کند. بزرگ‌ترین معضلی که در رابطه با مشکلات محیط‌زیستی از جمله آلودگی هوا وجود دارد، نه وضع قانون و لایحه که نبود همت و اراده برای اجرای آن است. همه قوانین مرتبط با آلودگی هوا فقط تا یک مرحله‌ای پیش می‌رود و خیلی زمان نمی‌برد که اولویت اجرایی‌اش ازبین می‌رود و به موضوعی دست چندم تبدیل می‌شود. قانون هوای پاک در اجرای اصل ۱۲۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در جلسه علنی ۵ تیر ۱۳۹۶ مجلس شورای اسلامی تصویب و پس از تائید شورای نگهبان به دولت ابلاغ شد، اما تاکنون عملا اقدام اجرایی چشمگیری از سوی سازمان های ذیربط صورت نگرفته است یا بهتر است گفته شود نگذاشته اند صورت گیرد. در حالی که از مسائل و مخاطرات محیط‌زیستی به عنوان مسائل پیچیده یاد می شود، اما مشخصا صدور قوانین نظارتی و برنامه های آگاهی سازی و ترویجی بدون مهیا کردن بسترهای فنی و البته قابلیت‌های مدیریتی برای اجرای این قوانین ره به جایی نمی برد. از برنامه های سازمان حفاظت محیط زیست در گرامیداشت این هفته، رونمایی از سامانه نظارتی قانون هوای پاک و اتصال سیستم‌های پایش لحظه‌ای وضعیت آلایندگی دودکش و پساب صنایع به سامانه جامع محیط‌ زیست و سامانه معاینه فنی موتورخانه‌ها می باشد که امید است با بکارگیری این سامانه ها گام های موثری جهت تامین اهداف قانون هوای پاک برداشته شود. نکته‌ دیگر عدم به کار گیری دانش آموختگان علوم محیط زیستی و کارشناسان توانمند در واحدهای HSE سازمانها و شرکت های مختلف در کشور است، عمدتا این واحدها دچار روزمرگی، فعالیت های نمایشی و بعضا از واحدهای غیر ضروری سازمانها قلمداد می شوند و عموما اجازه فعالیت به آنها در راستای اجرای وظایف سازمانی داده نمی شود. به وفور مصداق‌های تغایر قانون با نحوه اجرا در حوزه محیط‌زیست کشور مشاهده می شود، از ارزیابی اثرات زیست‌محیطی صوری تا خود اظهاری هایی که با واقعیت انطباق ندارد. مسلما یکی از مهمترین عوامل تشدید آلودگی هوا در کشور، سیاست گذاری های نادرست در توسعه سرزمینی، مهاجرت و افزایش شهرنشینی، ازدیاد تراکم و عدم توسعه اصولی و علمی حمل و نقل شهری، در کنار وجود مدیرانی که با تکیه بر انرژی ارزان، ساده ترین و سریعترین راهکار توسعه را در استقرار واحدهای صنعتی آلاینده می دانند. در حالی که کشورهای پیشرفته هوشمندانه فعالیت صنایع آلاینده را به کشورهای جهان سوم و کمتر توسعه یافته انتقال می دهند، قطعا اقدام موثر در جهت کنترل و کاهش آلودگی هوا در گرو تغییر دیدگاه و ایجاد حساسیت در بین مدیران و مسئولین کشور می باشد تا نسبت به عواقب تصمیم های خود بر روی سلامت اکوسیستم های انسانی و طبیعی و محیط زیستی که قرار است تحویل نسل آینده شود، تامل بیشتری داشته باشند.