سپهر اقتصاد-
سید علی ناظم زاده – مشاور و پژوهشگر
"عزت نفس" Self esteem از مولفه های مهم و تاثیرگذار در رفتار ما چه در زندگی خصوصی، چه اجتماعی و چه شغلی و سازمانی است که نقش مهمی در موفقیت مان دارد. بسیاری از علل رفتار ما، شخصیت آدمی و تیپ او، متاثر از عزت نفس و متناسب با ارزش و احترامی است که فرد برای خودش قائل می باشد. از این روست که برای آن که ما بتوانیم موفق باشیم و به موفقیت در عرصه های مختلف شخصی و اجتماعی و کاری برسیم، با شناخت عزت نفس و توسعه آن می توانیم به این موضوع، سرعت و قدرت ببخشیم.
تحلیل مفهوم عزت نفس
هر انسانی به واسطه انسان بودنش و به عنوان یکی از نیازهای اولیه و مهم اش، به حرمت نفس و عزت نفس نیازمند است. اگر عزت نفس و احترامی که فرد برای خودش قائل است، آسیب ببیند و یا افول کند، از لحاظ روانشناختی، فرد آماده آسیب زدن به خود یا دیگران است و ممکن است به ناهنجاری و رفتار و کنش غیراخلاقی و ضد استاندارد دست بزند؛ از اینجاست که عزت نفس هر فرد جایگاه مهمی پیدا می کند و در زندگی جمعی و سازمانی اهمیت فراوانی می یابد.
در محیط کار اگر عزت نفس و حرمت نفس و احترام هر فردی چه توسط مدیران، چه همکاران و چه مراجعین و مخاطبان، خدشه دار شود، این فرد ضربه و آسیب روحی و روانی جدی خواهد خورد و ممکن است با هیچ تشویق و جبران مالی و معنوی دیگری قابل جبران نباشد. و در زندگی خانوادگی اگر عزت نفس همسر یا فرزند یا والدین دچار خدشه شود، آسیب های روانی بلندمدتی برای فرد برجای می گذارد و… پس گرچه میزان عزت نفس هر فرد متفاوت و سطح و درجه آن بسته به موقعیت خانوادگی و فردی و شخصیتی و… مختلف و متمایز است، اما عزت نفس و حرمت نفس، مفهومی است که در هر فرد نرمال و سالمی وجود دارد و شناخت این موضوع مهم و توجه آن برای هر فرد، در ارتباطات اجتماعی و سازمانی اهمیت فراوانی دارد.
اما برای شناخت عزت نفس انسان، باید به چند موضوع مهم و اساسی توجه کنیم:
۱ – عزت نفس، احترامی است که فرد برای خودش قائل بوده و مفهوم و درکی است که هر کس از خودش دارد.
۲ – عزت نفس، احترامی است که دیگران برای فرد قائل هستند و اعتماد به نفس و بازخورد مثبتی است که هر یک از ما در قبال دیگران از خود نشان می دهیم. توجه به این نکته مهم است که عزت نفس فراتر از اعتماد به نفس است و تاثیرات بیشتری در رفتار هر انسان و حتی اعتماد به نفس او دارد.
۳ – عزت نفس یعنی باور خودتوانمندي فرد؛ یعنی داشتن اطمينان به توانائي فکر کردن، درک کردن، آموختن، انتخاب کردن و تصميم گيري براي خود.
۴- عزت نفس به معنای غرور و خودپسندی و خودخواهی و به معنای عدم اشتباه برای فرد نیست و در واقع به اين معناست که باور داشته باشيم که مي توانيم آنچه را لازم داريم بياموزيم و با چالش ها و مشکلات زندگي، برخورد انديشمندانه داشته باشيم.
ویژگی ها و نشانه های عزت نفس بالا چیست؟
به طورکلي عزت نفس را مي توان در حالت چهره، رفتار، صحبت و حرکت اشخاص مشاهده کرد؛ دروغ، رياکاري و پنهان کاري در افراد داراي عزت نفس سالم وجود ندارد. افراد داراي عزت نفس، واقع بين هستند . خلاق بوده و به فرآورده هاي ذهن خود توجه کافي دارند؛ اشتباهات خود را واقع بينانه مي پذيرند و براي اصلاح اشتباهات خود تلاش مي کنند. همدردي و همدلي در اشخاصي که از سلامت عزت نفس برخوردارند به وفور وجود دارد . در فردی که عزت نفس بالا داشته باشد، جرات ورزي و شهامت ابراز وجود وجود دارد و به دليل پذيرش و اطمينان به خود، از ديگران نمي ترسد و به اعتماد به نفس ديگران نيز احترام مي گذارد؛ بنابراين روحيه همکاري براي دستيابي به هدف هاي مشترک در افراد داراي عزت نفس سالم فراوان ديده مي شود.
ویژگی ها و نشانه های عزت نفس پایین چیست؟
اما هنگامي که عزت نفس در شخصي کم است، هراس و ترس از واقعيت در فرد وجود دارد و ترس از حقايق درباره خود و پذيرش خود؛ ترس از افشا شدن؛ ترس از فروريختن تظاهرها و وانمود ها؛ ترس از ناکامي؛ ترس از تحقير شدن؛ فردی که عزت نفس پایینی دارد، گويا براي ديگران زندگي مي کند و همواره نگران قضاوت هاي ديگران است؛ بنابراين جرات انديشيدن به خود و توانمندي هاي خود را از دست مي دهد؛ زود تسليم مي شود وديگران مي توانند به سرعت او را دلسرد کنند. بر این اساس است که هراس از موانع و تصورات منفي از موانع برای دستيابي به اهداف و آرزوها از نشانه هاي عزت نفس پائين است .
تکنیک های بهبود عزت نفس
با عنایت به مقدمات گفته شده و اهمیت عزت نفس در رفتار و کنش فرد و موفقیت او، واضح است که هر یک از ما سطحی از عزت نفس را از دوران کودکی و نهادینه شده با شخصیت مان دارا هستیم. لیکن برای این که بتوانیم زندگی سالم تری داشته باشیم و در ارتباطات اجتماعی و سازمانی، عزت نفس خود را بهبود دهیم، می توانیم از تکنیک هایی که در ذیل اشاره می کنم، استفاده کنیم. ما برای این که بتوانیم در زندگی شخصی، خانوادگی، اجتماعی و سازمانی، اعتماد به نفس بالاتری داشته باشیم و نیز در هر مذاکره ای بتوانیم بهتر و حرفه ای تر گفتگو کنیم یا در هر ارتباطی بتوانیم بهتر عمل کنیم، نیاز داریم که به این روشها و شیوه های توسعه عزت نفس توجه نماییم:
۱ – عشق ورزیدن به خود
مرز باریکی میان عزت نفس و خودخواهی و خودپسندی وجود دارد که در تکنیک های بهبود عزت نفس باید به آن توجه کرد. در عین تواضع و اخلاق و توجه به دیگران، لازم است که ما به خودمان هم عشق بورزیم. خودمان را دوست داشته باشیم. بدن و روح و روان و اخلاق و شخصیت و کردار و رفتار و آمال و آرزوهای خودمان را عاشقانه دوست داشته باشیم؛ که اگر نداریم و از آنها متنفر باشیم بی گمان، عزت نفس هم نخواهیم داشت، گرچه ممکن است دچار خودپسندی کاذب شویم! ما خوب است که هر روز ساعتي را براي خوشحال كردن خودمان اختصاص دهيم؛ روي نكات مثبت و موفقيت‌هايمان تمركز كنيم؛ به خواسته هايمان توجه كنيم؛ براي آنكه مورد پسند ديگران قرار بگيريم، سعي کنیم خوب باشیم و خوبی کنیم و از خودمان مراقبت کنیم. اینها تکنیک هایی است که می تواند ما را در بهبود عزت نفس مان یاری کند.
۲ – رعایت اخلاق
رعایت اخلاق و اصول اخلاقی، الزام به برخی هنجارهای اخلاقی و مذهبی و عنایت به مناسک اخلاقی می تواند عزت نفس ما را بالا ببرد. اگر ما به هر آیین و مذهب و مرامی معتقد هستیم، بیش از دیگران مناسک دینی و مذهبی خود را رعایت کنیم و نسبت به آنها (درصورتی که آزاردهنده و مضر به حال دیگران نباشد) معتقد باشیم، در این صورت عزت نفس خود را نیز بالا خواهیم برد. وقتی ما اصول اخلاقی مثل صداقت، تعهد، عدم غیبت و تهمت و کلاهبرداری و ارتشاء و… را رعایت کنیم، وقتی وجدان مان از رفتار و سکنات و کنش هایمان آسوده باشد در این صورت، هم در دیدگاه مردم و مخاطبین و هم در نزد خود، به بهبود عزت نفس خود، یاری رسانده ایم. پس اخلاق مداری و توجه به اصول اخلاقی از مولفه های مهم برای افزایش عزت نفس است که باید به آن عنایت ویژه داشت.
۳ – گفتن ((نه)) و بی نیازی از دیگران
نه گفتن به درخواست ها و نیازها و پیشنهادات دیگران به عزت نفس ما کمک می کند. اگر بتوانیم به جا و به اندازه و در موقعیت مناسب، تصمیم درست گرفته و به موضوعاتی که درست نمی دانیم یا مطلوب مان نیست ((نه)) بگوییم در این صورت، در ارتباطات اجتماعی موفق تر بوده و عزت نفس و اعتماد به نفس خود را تعالی بخشیده ایم؛ اما اگر مثل یک قایق سرگردان هر کسی بتواند برای ما تصمیم بگیرد و از ما هر آنچه که دوست دارد بخواهد و ما را به سمت دلخواه خود بکشاند، هم در لحظه ای که سرگردان هستیم و هم در آینده مان و در زندگی فردی و اجتماعی و سازمانی با بحران عزت نفس مواجه خواهیم شد. در کنار ((نه گفتن))، بی نیازی از دیگران و عدم نیازمندی به اطرافیان نیز اهمیت بسزایی دارد. وقتی انسان به دیگران تا حدی نیازمند شود که بنده و وابسته آنان شود، این نیازمندی ممکن است به مرور اعتماد به نفس و عزت نفس آدمی را خدشه دارد کند و چه نیکو امام علی (ع) فرموده است: ((اگر می خواهی آزاد باشی … امید خود را از ثروت دیگران قطع کن. هرگز چشم طمع به اندوخته ها و امکانات دیگران ندوز. … و بدان که هیچ کاری به اندازه درخواست مال از دیگران، انسان را پست نمی سازد. پس بدان اگر بی نیازی از مردم را پیشه خود سازی و از کسی توقع نداشته باشی از همه مردم برتر و ارزشمندتری!))
۴ – پذیرش مسئولیت
مسئولیت پذیری و پذیرش مسئولیت در کار و زندگی به عزت نفس و بهبود آن یاری می رساند. وقتی ما خودمان یک مسئولیت را بپذیریم؛ مسئولیت همسر بودن، مسئولیت پدر بودن یا مادر بودن، مسئولیت مدیر بودن یا کارمند بودن، مسئولیت شریک بودن، مسئولیت همکار بودن و… همه اینها اگر با پذیرش مسئولیت و ابعاد و تبعات آن همراه باشد، عزت نفس ما بالاتر می رود. ما باید در صورت شکست یا هرگونه مشکلی، خودمان مسئول رفتار و کردار خودمان باشیم باید فرافکنی نکنیم و مشکلات را بپذیریم و آنها را با مسئولیت پذیری حل کنیم، در این صورت است که اعتماد به نفس ما بیشتر شده و در نگاه دیگران نیز احترامی که برای ما قائل می شوند بیش از پیش خواهد شد و بالتبع در پی آن، عزت نفس ما نیز بیشتر خواهد شد.
۵ – زندگی در لحظه اکنون؛
برای آن که بتوانیم عزت نفس بهتری داشته باشیم باید به واقعيت ها توجه کنيم و از آنها نگریزیم؛ در لحظه اکنون زندگي کنيم؛ شرايط را با توجه به مشکلات و موانع موجود درک کنيم؛ اشتباهات خود را ببينيم . بپذيريم و آنها را اصلاح کنيم .روبه رو شدن با واقعيتهاي تهديدکننده را نيز جزئي از زندگي بدانيم ؛ بپذيريم که هيچکس کامل نيست . و بدانیم که تلاش براي رشد بهتر برايمان همواره کمال و پيشرفت به ارمغان مي آورد. بدانیم که گذشته، چه خوب و چه بد، گذشته است و آینده چه بد و چه خوب هنوز نیامده است، حال و لحظه اکنون مهم است و در این لحظه باید بهترین باشیم و سعی کنیم به بهترین شیوه عمل کنیم.
۶ – تخصص در حوزه کاری خودمان؛
در هر کاری که می کنیم لازم است مقداری از تخصص را داشته باشیم؛ بتوانیم سوالات اولیه را پاسخ دهیم و نسبت به دیگران و عامه مردم در آن کار، بهتر تصمیم بگیریم و عمل کنیم. وقتی که ما در حوزه ای متخصص شویم، می توانیم در آن موضوع، بهتر عمل کنیم، مطلب بگوییم، بنویسیم و حتی در انجمن ها و گروه های مربوط به آن موضوع، عضو شویم و خود را بیش از پیش اثبات کنیم. یک متخصص، همواره در خودش احساس لیاقت می کند و دیگران نیز به تخصص او در هر کاری که باشد احترام می گذارند و همین، موجبات عزت نفس بیشتر برای فرد متخصص را فراهم می آورد. آنهایی که در هر کاری دخالت می کنند و نظر می دهند، به علت اشتباهات فراوان، عزت نفس و اعتماد به نفس کمتری دارند و آنان که در هر حوزه ای تخصص و مهارت دارند به واسطه همین تخصص و مهارت و دانش و تجربه بهتر می توانند نظر دهند و در منظر دیگران نیز عزت نفس و اعتماد بیشتری جلب خواهند کرد.
۷ – کسب معلومات عمومی؛
در عین حال که تخصصی شدن در یک موضوع، مهم است، داشتن اطلاعات عمومی و معلومات مختلف از تاریخ، سیاست، ورزش، هنر، اقتصاد و موضوعات میان رشته ای نیز با اهمیت است. اگر از کودکی مان این تجربه را داشته ایم که مجله و روزنامه و کتاب بخوانیم و دانش عمومی و معلومات مختلف را افزایش داده ایم که بسی مباهات! و اگر از هر زمان این موضوع را شروع کنیم، باز هم می تواند موقعیتی خوب فراهم آورد. لازم است بدانیم که وقتی در یک مذاکره دو نفره و یا یک جمع و یا در یک سخنرانی و یا در سازمان و اداره و خانواده، فردی درباره مسائل مختلف، اطلاعات هرچند جزئی داشته باشد، بالتبع با اعتماد به نفس بیشتری نسبت به دیگران می تواند اظهار نظر کند و همین موضوع، در توسعه عزت نفس او، نقش بسزایی خواهد داشت.
۸ – معاشرت با افراد و الگوهای حرفه ای؛
هنگامی که با افراد موفق و الگوهای حرفه ای که از لحاظ موفقیت، موضوعات معنوی، مالی، هنری و علمی بالاتر و موفق تر هستند، تعامل و معاشرت می کنیم بالتبع هم از آنها تاثیر می پذیریم و می آموزیم و هم نوع برخورد اطرافیان با ما نیز متفاوت خواهد شد و این موضوع به بهبود عزت نفس ما کمک شایانی خواهد کرد. گفته اند که ما خلاصه 5 نفر اطرافیان مان هستیم، پس اگر می خواهیم روی عزت نفس مان کار کنیم سعی کنیم، اطرافیان مان را از افرادی انتخاب کنیم که آنها نیز عزت نفس بالا و تجربه و تخصص و مهارت و دانش و موقعیت مناسبی در اجتماع دارند.
۹ – ثبت و مرور تجربیات؛
ثبت موفقیت ها و شکست ها، داشتن دفترچه موفقیت، انتشار موفقیت ها در شبکه های اجتماعی، ارائه موفقیت ها و دستاوردها و تجربیات تلخ و شیرین و آشنایی دیگران با انواع و اقسام تجربیات و دستاوردهای ما، به ما کمک می کند که عزت نفس خود را بالا ببریم. وقتی ما موفق باشیم و این موفقیت را با دیگران تقسیم کنیم و یا وقتی که شکستی خورده ایم و این شکست را با شهامت به دیگران می گوییم تا بتوانیم جبران کنیم و پله ای از موفقیت با آن بسازیم در هر دو صورت، عزت نفس خود را بالا برده ایم. معمولا آنها که در جمع می توانند ابراز نظر کنند، کتاب و مقاله بنویسند، در شبکه های اجتماعی حاضر هستند و... اینها عزت نفس بالاتری هم نسبت به دیگران دارند. البته این موضوع باید ما را دچار غرور کاذب و خودپسندی و خودبرتربینی نسبت به دیگران نکند.
1۰ – ایجاد بانک لطف؛
اگر همواره و بی منت به دیگران لطف کنیم، اگر به دیگران لطف کنیم بدون داشتن توقع، اگر به جا و به اندازه لطف کنیم، اگر لطف خود را بدون گفتن به دیگران و حتی خود فرد انجام دهیم، به مرور بانک لطف برای خود فراهم آورده ایم که افراد مختلف نیز بدون این که به ما بگویند به ما لطف می کنند، لطف های خود را به ما قرض می دهند و احترام و عزتی که دیگران به ما می گذارند، عزت نفس ما را نیز بالا می برد. حضور در جلسات و مجامع خیریه، کمک خیر به افراد بی بضاعت، قرض الحسنه و ارائه وام و کمک نقدی و غیر نقدی به افراد بی بضاعت و نیازمند در هر زمان و مکان و موقعیتی می تواند عزت نفس را ما بالا ببرد.
۱۱ – رفتار و پوشش و زبان حرفه ای
وقتی رفتار ما، نوع بیان ما، نوع زبان ما، نوع پوشش ما، زبان بدن ما و الفاظ به کار برده شده توسط ما حرفه ای و استاندارد باشد، بی شک نوع برخورد دیگران با ما متفاوت خواهد بود و همین موضوعات، عزت نفس ما را نیز بالا می برد. حتما شما هم تجربه کرده اید وقتی که بهتر لباس می پوشید و مودبانه صحبت می کنید، بالتبع طرف مقابل شما نیز سعی خواهد کرد استاندارد تر و حرفه ای تر با شما برخورد کند. وقتی فردی با پوشش غیر حرفه ای و نامناسب و بوی بد و کفش نا مناسب و… در جمعی حاضر شود، یا فردی که غیر استاندارد و غیر مودبانه صحبت می کند، بی گمان توقع این که عزت نفسش و اعتماد به نفسش بالا باشد، دور از ذهن است؛ مگر افرادی که سلامت روانی ندارند و در عین حال که غیر حرفه ای عمل می کنند، عزت نفس کاذب و بالایی دارند!! پس با توجه ویژه به زبان و رفتار و پوشش خود می توانیم به طور غیرمستقیم عزت نفس را بالا ببریم. ما می دانیم که "نه همین لباس زیباست نشان آدمیت" ولی معتقدیم که اینها در کنار تمامی مواردی که در بالا اشاره کردم، می تواند هم افزایی کرده و به توسعه عزت نفس ما کمک کند.
۱۲ – سلامت جسمی؛
داشتن سلامت جسمی و بدن سالم در صورتی که مشکل مادرزادی و ژنتیکی نداشته باشیم نیز امری مهم در بهبود عزت نفس است. وقتی از لحاظ بدنی می توانیم سلامت جسمی داشته باشیم باید داشته باشیم. چاق شدن زیادی از حد و یا لاغر شدن زیادی از حد، نفس نفس زدن در حین گفتگو، مریضی و بیماری هایی اکتسابی، عدم توجه به ریزش مو، پوست نا مناسب، آرایش مو و صورت نا مناسب و… مواردی است که یک فرد می تواند آن ها را به کنترل خود در آورد و اگر در نیاورد، خودش عزت نفس اش را با مشکل مواجه کرده است. اگر بدون قصد و غرض و بدون علت و تقصیر؛ ما دچار بیماری شویم در این صورت ما نقشی نداشته ایم و مشکلی ندارد اما اگر با بی توجهی و تقصیر و قصور به بدن خود ضربه بزنیم و سلامت جسمی خود را دچار خدشه کنیم، در این صورت حق ماست که از لحاظ عزت نفس نیز دچار مشکل شویم!
در پایان تاکید می کنم که یکی از شاخصه های موفقیت هر فردی، توسعه عزت نفس اوست و این دو موضوع به صورت کنش و واکنش و علت و معلول و زنجیره جدانشدنی در کنار هم هستند. کسی که موفق است بالتبع عزت نفس بالاتری دارد و کسی که عزت نفس بالا دارد، موفق تر است و ما به بهره گیری از مواردی که اشاره شد و روش ها و تکنیکهای مختلف بهبود عزت نفس، می توانیم در این راستا کوشا باشیم و بی گمان هر فرد با توجه به شخصیت و اطرافیان و جامعه خود می تواند روشهای بهتری نیز بیاموزد و کسب کند و به کار گیرد به شرط آن که به این موضوع توجه کند و برای بهبود عزت نفس خود تلاش نماید.
نظرات