ابوالفضل قیامی: قم پژوه
تیمچه بزرگ قم مربوط به دوره قاجار و میانه راسته بازار و در ضلع شمالی آن واقع شده است.
تیمچه قم دو بخش اصلی (تیمچه و سرا) دارد که در بخش تیمچه، فضای صحن و حجره‌ها و در بخش سرا نیز کارگاه‌های مختلفی از جمله برای رفوگری فرش قرار دارد. ورودی سرای تیمچه از انتها به کوچه آسید اسماعیل پشت تیمچه راه دارد.
صحن مرکزی تیمچه شامل دو طبقه است که در طبقه همکف آن ۲۷ حجره و دکان قرار دارد که کوچک‌ترین بخش تشکیل‌دهنده بازار است و محل کسب و در طبقه فوقانی نیز پانزده حجره قرار دارد.
تیمچه (تیم + چه) به معنای کاروان‌سرای کوچک است. (کاروانسراهای بزرگ عمدتا در مسیر جاده‌ها و شاهراه‌ها قرار داشتند.)
در معماری سنتی ایران، بازارها به عنوان ستون فقرات شهر به حساب می‌آمدند. درون بازارها، تیمچه‌ها به‌عنوان فضاهای تمرکز تجارت، فروش کالاهای خاص و سراها به عنون بارانداز یا مدخل ورود کالا به بازار بودند. تیمچه‌ها عموما مسقف و سراها رو باز بودند.
بازار قم دارای سه تیمچه بوده که بزرگ‌ترین آن باقیمانده و دو تیمچه دیگر در توسعه و احداث خیابان آذر تخریب شده است.
عموما تیمچه‌ها دارای تزئینات هنری در سقف و بدنه دارند که نمونه‌های آن در بازار شهرهای کاشان (تیمچه امین الدوله) تهران (حاجب الدوله) تبریز کرمان دیده می‌شود.
تیمچه قم در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۰۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری این بنا توسط استاد معمار حسن قمی مشهور به معمارباشی در سال ۱۲۶۱ش (۱۳۰۱ق) طراحی و اجرا شد.
متولی بنا سیدمحمود طباطبایی از تجار قم بوده که پدر سیدحسین طباطبایی قمی است.
سقف تیمچه دارای سه چشمه است که قسمت وسطی دارای دهانه به قطر ۱۵ متر و ارتفاع ۱۵ متر و صحن مرکزی مساحتی حدود ۳۸۰ متر دارد.
گنبد از نوع عرق چینی و پوشش زیر آن شمسه‌کاری با اسلوب رسمی‌بندی و یزدی‌بندی است. بالای حجره‌ها در زوایا، مقرنس گچی انجام گرفته است.
تیمچه بزرگ فرش قم
تیمچه قم بزرگ‌ترین سقف ضربی ایران است، سقفی با سه چشمه بلند و وسیع بدون به کاربردن آهن که با گچ‌بری‌ها و مقرنس‌های باشکوه و قوس‌ها و کمان‌های تنیده در کاربندی سقف، فضای یکپارچه و آرامش‌دهنده‌ای را ساخته است.
سه طاق گنبدی شکل از نوع عرق‌چینی با آجرهای ظریف و نورگیری در وسط هریک، بنا را پوشش داده‌اند.
همراهی شمسه‌کاری با تزیینات رسمی‌بندی و یزدی‌بندی زیر پوشش گنبد، چشم‌ها را مسحور شکوه خود می‌کند.
این نقوش استفاده شده در سقف تیمچه به‌لحاظ هندسی با فرش ایرانی رابطه دارند و این هماهنگی، احساسی آشنایی را در مخاطب برمی‌انگیزد.
نمای حجره‌های فوقانی پنجره‌های چوبی با شیشه‌های رنگی و گره‌چینی در بالا است. به این پنجرها ارسی می‌گفتند که امروزه فقط نمونه‌هایی از آن به چشم می‌خورند.
درهای حجره‌های تحتانی هم در گذشته چوبی بوده‌اند که چند تایی از آن‌ها باقی مانده‌اند و بقیه با درهای فلزی و آلومینیومی جایگزین شده‌اند.
از ویژگی‌های بارز تیمچه قم هماهنگی معماری بنا با اقلیم شهر قم است. در هر فصلی به این فضای بدیع قدم بگذارید هوایی مطبوع و دل‌نشین در انتظارتان است.
در این میان، عبور نور غیرمستقیم از روزنه‌های سقف و نورگیر‌های کناری با فواصل معین، روشنایی موزون و دل‌پذیری را برای تیمچه بزرگ به ارمغان آورده است.
به این دلیل است که می‌توان تیمچه فرش قم را آمیزه‌ای از تاریخ، معماری و هنر اصیل ایرانی دانست.
تیمچه فرش قم فقط یک اثر تاریخی و میراثی نیست بلکه یک یک اثر هنری و فرهنگی هم هست و علاوه بر این دو یک سازه معماری سنتی کم‌نظیر است.
بازدید از تیمچه فرش قم را به همه علاقه‌مندان تاریخ و هنر و معماری و صنایع دستی سفارش می‌کنیم.
منبع: گردآوری و ترکیب مطالب از سایت‌های گوناگون به‌ویژه کانال و سایت بنیاد قم‌پژوهی
