سپهر اقتصاد-سیدمحسن محسنی : قم پژوه
“آب رودخانه قم در اواسط مهر ۷۱ جاری شد و تا اواسط خرداد ۷۲ جریان داشت که یکی از سال‌های پر آب رودخانه بود.”
عنصر اصلی شکل‌گیری شهر قم رودخانه اناربار بوده است. رودخانه اینک به‌جز تعداد کمی از روزها آن هم کم زور دیگر آبی در خود ندارد. در برخی از سال‌ها نیز هیچ آبی از آن عبور نمی‌کند که امری بی‌سابقه است. به همین علت قسمت بیشتر رود را (به‌جز آبراهه باریکی) به بلوار تردد خودرو تبدیل کرده‌اند که البته کاری نادرست است. به عنوان ناظری عادی که اتفاقات هویتی شهر را پیگیری می‌کند و یادداشت بالا یکی از دلایل این ادعا است، خشکی رودخانه را به زبان ساده به علت‌های ذیل می‌داند:۱. زدن سدهای متعدد در بالا دست که دیگر آبی برای پایین دست باقی نمی‌گذارد. این‌که احداث سدها کاری به صواب یا ناصواب بوده است، بحث دیگری است.
۲. گرمایی زمین که آن نیز ناشی از دخالت ناروای انسان‌ها در طبیعت است و ما ایرانیان سهم کمی از این دخالت ناروا نداشته‌ایم. گرمایی زمین موجب تبخیر بیشتر آب می‌شود.
۳.کاهش بارش منجمد به صورت برف در کوهستان‌های بالادست (مبدا) که آن نیز ناشی از علت مندرج در بند دو است. این اتفاق موجب جریان نایافتن آب در ماه‌های گرم سال است؛ چون برفی برای ذوب شدن وجود ندارد.
۴. واگذاری اراضی ملی و دولتی در اطراف رود و در طول مسیر رود (از استان مبدا تا استان مقصد) برای امور مختلف از جمله صنعتی و به خصوص کشاورزی که موجب برداشت سطحی آب می‌شود . عکس‌های هوایی سنوات مختلف و پرونده‌های واگذاری در دستگاه‌های مربوط گواه این امر است.
۵. زدن چاه‌های متعدد در امتداد رود که موجب کاهش آب جریانی می‌شود.
۶. به احتمالی عملیات آبخیزداری در بالادست و میان‌دست که موجب کاهش جریان آب یا قطع شدن آن به پایین دست است.
با این اوصاف آیا می‌توان برای جریان یافتن آب به روال پیشین کاری کرد؟
این هم گفته شود تاریخ قدیم قم ( ۳۷۸ ق) از رودخانه قم به مثابه رودی دائمی یاد می‌کند.
