سپهر اقتصاد -
حسین صادقی؛عضو بنیاد قم پژوهی و مدرس گردشگری
یکی از برنامههای مهم تکایا در سراسر کشور و به‌خصوص در قم، نوحه‌خوانی بوده است. نوحه خوانان مردمانی وارسته و پاک نهاد بودند. آنان در قبال نوحه خوانی، وجهی مطالبه نمی کردند و احتمالاً در شب آخر عزاداری، کله قند، کلاه یا عبایی به عنوان تبرک به آنها می دادند و اکثراً این مقدار را قبول نکرده و میگفتند نوحه‌خوان برای رضای خدا و احیای شعائر دین می‌خواند نه برای کسب مال و منال.
در ادامه، به برخی آداب و رسوم و برنامههای مربوط به که در تکایا و حسینیه‌های قم برگزار می‌شد اشاره می‌کنیم.
🔹سردم و سخنوری در تکایای قم
سردم و سخنوری که از یادگارهای دوران صفویه است و مراسم شعرخوانی بوده که به تشکیلات تکایای قدیمی افزوده شده است. یکی از مراسم مهمی بود که خواهان بسیار داشت.
مرشد هر تکیه، سردم را با لوازم هفده سلسله پیشکسوت، آذین بندی نموده، قرآنی با رحل بر بالای آن قرار میداد و مدخل آن را با قفلی که دو سر زنجیر را به هم وصل می‌کرد، مسدود مینمود و در ادامه، به تفصیل وسایلی که در هر سلسله در سردم قرارمی گرفته، اشعاری که در آن خوانده میشود و حالتهای اجرای آن را به مرحله اجرا درمی آورد.
تکایای مشهور در قم که در آن سردم میبستند شامل تکیه سنگ‌سیاه ، تکیه چهارمردان، تکیه ملامحمود، تکیه یزدیها و تکیه باغ‌پنبه بود.
سنگابخانه با کارکردی شبیه به سقاخانه
سنگاب، کاسه بزرگ سنگی بوده که در معابر، بازار، خانه ها، اماکن عمومی و به ویژه بناهای مذهبی، جهت رفع عطش مردم، کارکردی شبیه به سقاخانه داشته است و معروف‌ترین و با سابقه‌ترین سنگاب‌خانه‌هایی که در ایام محرم در قم برپا می شد، سنگابخانه مرحوم میرزا محمد فخیمی بوده است که در سال 1300ش بنیان آن گذاشته شد و مدت سی سال دوام داشت، این سنگابخانه را ابتدا در جنب حرم مطهر، مقابل میدان آستانه و سپس در محاذی گذر خان برقرار می کردند.
سقاها به وسیله مشک از آب انبار سرداب و دیگر جاها، آب آشامیدنی برای مردم عزادار و دستهها تهیه می‌کردند و در ظرفهای مخصوص که سنگاب نام داشت، میریختند.
سنگاب‌خانه‌ها، دارای تزئیناتی از قبیل چراغهای الوان، کتیبه، عکس و شمایل بود و اغلب هیئت‌های عزادار، در مقابل این سنگابخانه به عزاداری و شبیه خوانی میپرداختند. مرثیه خوان معروف هیئت سقاها، آقای حاج سید جلال رضویان بود آقای رضویان از جمله شخصیت‌های به نام و نیکوکار شهر است و از آثاری که به عنوان باقیات الصالحات از خود به یادگار گذاشته پلی که به نام وی مشهور است این پل که میدان خاکفرج را به خیابان باجک متصل می‌کند در سال ۱۳۵۷ شمسی مبلغ زیادی هزینه برداشته که مشارالیه از کیسه فتوحات تمامی آن را نقداً پرداخت نموده. شب خواب و نگهبان سنگاب خانه، شخصی فلج به نام افلاطون بود اما برنامه عزاداری سقاها در آن ایام ابتدا در مقابل سنگابخانه اجتماعی نموده پس از آمادگی لازم به منزل آقا سید محمد برقعی و بعد به منزل متولی باشی و از آنجا به حرم مطهر می‌رفتند گفتنی است اغلب هیئت‌های عزاداری در مقابل این سنگابخانه به عزاداری و شبیه‌خوانی می پرداختند و پس از آنکه در سال ۱۳۲۹ شمسی میرزا محمد فخیمی ازاین محنت سرا به سرای جاویدان شتاب و در صحن مطهر حضرت معصومه (س) مدفون گشت. دیگر سنگابخانه عظمت گذشته خود را نداشت ،و کم کم از رونق افتاد رباعی ذیل بر سنگ مزار آن مرحوم نقر گردیده بود ،که حالیه در اثر سنگفرش اثری از آن نیست
زیر گل ،تنگدل ای نوگل رعناچونی
بی تو ما غرقه به خونیم توبی ما چونی
سلک جمعیت ما بی تو زهم بگسسته
ما که جمعیم چنینیم توبی ماچونی
نظرات