در پی ثبت سوژه‌ای در سامانه «فارس من» با عنوان  «لزوم حمایت از رونق کشت گیاهان دارویی در مزارع استان قم» خبرگزاری فارس بررسی این موضوع را در دستور کار قرار داد.

کشت گیاهان دارویی ظرفیت و پتانسیل خوبی در کشور دارد و به عنوان یکی از نیازهای کشور باید روی آن کار شود و با تلاش و برنامه‌ریزی بیشتر از سوی مسؤولان و مدیران کشور، جهاد کشاورزی، صنعت، معدن و تجارت مسائل فروش و صادرات این محصولات را به نحوی برطرف کنند تا به توسعه کشت این محصولات کمک شود.

قم از جمله استان‌هایی است که ظرفیت کشت این محصول را دارد. مساحت کشت گیاهان دارویی در استان قم حدود ۵۰۰ هکتار است که ظرفیت بالایی در کمک به رشد اقتصادی و تولید است و اشتغال زیادی می‌تواند به همراه داشته باشد.

به گفته محمدرضا نائینی، رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی قم اکثر کشت گیاهان دارویی گل محمدی و زعفران است. گل گاو زبان، نعنا فلفلی، نعنا بندری، به لیمو، کنجد، سیاه دانه و چایی ترش و بابونه از دیگر مواردی است که در سطوح پایین کشت می‌شود.

وی با اشاره به مزیت‌های کشت گل محمدی گفت: این گیاه در گرمترین نقطه استان مانند جاده کاشان و خنک‌ترین نقطه استان مانند فردو قابلیت کشت دارد و از این نظر عالی است و شوری‌های تا 5 دسی زیمنس بر متر و خاک‌های بافت متوسط و سبک را تحمل می‌کند و در مجموع گیاه مقاومی است که برای کشت در سطح استان مناسب است.

نائینی از قابلیت کشت و پرورش بیش از ۳۰ گونه گیاهان دارویی در استان خبر داد و افزود: در اغلب نقاط استان زعفران ظرفیت کشت دارد. گل گاو زبان، اسطوخودوس، نعنا فلفلی، سرخارگل، زنبق دارویی و رز ماری از دیگر گیاهانی هستند که در سطح استان قابلیت کشت دارند.

وی برداشت دستی این محصولات را از جمله مشکلات عنوان کرد و افزود: به دلیل عدم استفاده از ماشین‌های مناسب، برداشت این محصول باید به صورت دستی انجام شود که این امر ارزش اقتصادی محصول را کاهش می‌دهد در حالی که استان باید به این سمت هدایت شود که به طور مکانیزه این محصولات را برداشت کند.

برگزاری ۸ دوره آموزش کشت و پرورش گیاهان دارویی

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی قم گل گاوزبان را دارای ارزش افزوده برای کشت و ارزش اقتصادی بالایی نسبت به دیگر محصولات عنوان کرد و گفت: زعفران به نیروی کار فراوانی نیاز دارد به طوری که پس از طی مراحل مختلف چیدن گل، جدا کردن کلاله و… به محصول نهایی می‌رسد.

وی از برگزاری هشت دوره آموزش در زمینه گیاهان دارویی از سال گذشته خبر داد و افزود: تاکنون آموزش زیادی در زمینه کشت و پرورش گیاهان دارویی به ویژه زعفران به روستاییان ارائه شده است تا کشت خود را انجام دهند.

نائینی معتقد است: زمانی که یک زمین ارزش کاشت گیاهان زراعی را نداشته باشد برای گیاهان دارویی نیز ارزش کشت ندارد بنابراین زمین باید حاصلخیز باشد و تقویت شود تا قابلیت کشت داشته باشد.

فعالیت ۶ واحد در عرصه فرآوری گیاهان دارویی

 مسلم ابراهیمی، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان قم با بیان اینکه بالغ بر ۱۰۰ نفر در حوزه تولید فعالیت دارند، گفت: حدود ۶ واحد در بحث فرآوری گیاهان دارویی فعالیت می‌کنند.

وی خاطرنشان کرد: برداشت گیاهان دارویی سال گذشته یک مقدار به دلیل کرونا با مشکل مواجه شد ولی امسال پیش‌بینی‌ها انجام شده و مشکلی در این زمینه وجود ندارد.

ابراهیمی به بازدهی گیاهان دارویی در استان قم پرداخت و بیان کرد: طی‌ سال‌های گذشته مباحث فرآوری فراهم نبود که اکنون در حال احداث هستند تا همزمان با برداشت گل محمدی به بهره‌برداری برسد و امسال فروش بازار و صادرات خوب است و مشکلی در این زمینه ندارند.

دریافت یارانه نهاده از سوی ۱۰۰ تولیدکننده

وی ارائه آموزش و دانش فنی، یارانه تخفیف تهیه بذر و تسهیلات بانکی را از جمله حمایت‌ها ذکر کرد و افزود: بالغ بر ۱۰۰ نفر تولید کننده یارانه نهاده‌ها را دریافت کردند و همچنین تسهیلات بانکی با بهره پایین به متقاضیان ارائه شده است.

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان قم استقبال از کاشت گیاهان دارویی در استان را خوب عنوان کرد و افزود: برخی اوقات متقاضی کاشت گیاهان دارویی مراجعه می‌کند ولی ما از ورودش در این عرصه جلوگیری می‌کنیم زیرا اگر تولید افزایش پیدا کند در زمینه بازار فروش با مشکل مواجه می‌شویم.

 وی خاطرنشان کرد: متقاضیان کشت گیاهان دارویی می‌توانند به بخش گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی مراجعه کنند تا از طریق کارشناس تخصصی راهنمایی لازم را دریافت کنند.

کشت گل محمدی و کمبود کارگر برای برداشت

سید مصطفی باقری، کشاورز بخش جعفریه روستای طغرود ۴ دهه سابقه فعالیت در زمینه کشاورزی دارد و نماینده کشاورزان قم است و ۹ دوره از سال ۷۲ به عنوان کشاورز نمونه از سوی جهاد کشاورزی انتخاب شده و اکنون مسؤول کانون خبرگان کشاورزی استان قم و عضو مجمع ملی خبرگان کشوری است.

وی انواع و اقسام زراعت‌ها را در دستور کار دارد که از جمله آنها کشت جو، گندم، یونجه، خربزه، انار و پسته است.

باقری در زمینه کشت گیاهان دارویی گفت: اکنون برخی کشاورزان به اندازه‌ای گل محمدی کاشتند که کارگر برای جمع‌آوری محصول نیست در حالی که عرضه و تقاضا باید به گونه‌ای شود که با یکدیگر همخوانی داشته باشد.

وی به اهمیت تحقیقات در زمینه کشت گیاهان دارویی اشاره کرد و افزود: بخش تحقیقات باید از نظر کاشت محصول به متقاضیان مشاوره و راهنمایی دهد که در بخش‌های مختلف کشت چه محصولی مناسب است و اینکه چه محصولی کاشته شود که پس از کشت خریدار داشته باشد.

مسئول کانون خبرگان کشاورزی استان در زمینه کاشت گیاهان دارویی در زمین خود عنوان کرد: اگر محصول جایگزینی را پیشنهاد دادند ولی حاصل نداد چه کسی ضرر و زیان آن را جبران می‌کند.

مشکل تأمین هزینه کارگر برای برداشت محصول

محمدعلی نیکوگفتار، مدیر کشاورزی حرم حضرت معصومه که از سال ۹۵ در سایت ۱۰ هکتاری در زمینه گیاهان دارویی در جعفریه مشغول فعالیت است. تصریح کرد: کار را از کشت نعنا فلفلی، نعنا معمولی، رزماری، آویشن، گل گاوزبان و رازیانه آغاز کردم و یک سری گیاهان یک ساله مانند زنیان، کاسنی و زیره سیاه در برنامه بوده است و اکنون نعنا فلفلی را توسعه دادیم و رزماری زیر کشت است و بحث توسعه در زمینه گل محمدی در دستور کار است.

وی با بیان اینکه تولید، فرآوری و فروش از سوی خودمان انجام می‌شود، گفت: کسری محصولات از بخش‌های دیگر تأمین می‌شود و در زمینه عرقی جات فعال هستیم و کارگاه فرآوری داریم به طوری که سال گذشته ۴۰ تن گلاب تولید داشتیم.

مدیر کشاورزی حرم حضرت معصومه با اشاره به مشکلات موجود در مسیر کشت گیاهان دارویی گفت: مشکلات عمده بیشتر بحث برداشت تأمین هزینه کارگر است در حالی که در صورت برداشت مکانیزه این مشکل برطرف می‌شود.

وی با بیان اینکه کشت گیاهان دارویی در استان قم جواب می‌دهد به شرطی که زیرساخت‌هایی مانند کارخانه عصاره‌گیری و فرآوری را فراهم کنیم، گفت: مشکلات کشاورزان در این حوزه مشاهده می‌شود که دانه را چیده ولی هیچ کاری نمی‌تواند انجام دهند زیرا محلی برای فرآوری محصول نیست.

هزینه بالای تولید گیاهان دارویی

کاظم یوسف‌زاده دارای مدرک دکترای رشته اصلاح نباتاب و بیوتکنولوژی گرایش گیاهان دارویی از تولیدکنندگان گیاهان دارویی است که از سال ۸۸ اقدامات اولیه در زمینه کشت گیاهان دارویی را انجام داده و از سال ۸۹ در سطح وسیع کشت را در دستور کار دارد.

وی در زمینه کشت گیاهان دارویی گفت: با گیاه بابونه کامومیل در سال اول دو هکتار شروع کردیم و سال‌های بعد افزایش پیدا کرد و گونه‌های گیاهان دارویی دیگر به صورت آزمایشی در سال‌های ابتدایی بررسی شد و برخی دیگر از آنها در سال های بعد وارد کشت به صورت نسبتا وسیع‌تر شد که گل محمدی، نعنای بومی و فلفلی از جمله آنها است.

این تولیدکننده گیاهان دارویی فروش را از جمله مشکلات در عرصه گیاهان دارویی ذکر کرد و افزود: هزینه تولید گیاهان دارویی نسبت به محصولات مرسوم مانند غلات یا محصولات دیگر بالاتر است زیرا نیروی کاری و کارگری بیشتری نیاز دارد که سبب می‌شود هزینه تولید افزایش پیدا کند ولی قیمت‌ها طوری است که بسیاری مواقع نسبت به هزینه و کار بازگشت به نحو مناسب نیست.

وی کشت گیاه گل محمدی را از مواردی ذکر کرد که هزینه برداشت، رسیدگی و مراقبت از آن چندان با فروش تناسب ندارد. برخی اوقات همه محصولات کشاورزی این مشکل را دارند ولی این محصول یک شرایط ویژه دارد زیرا قابلیت نگهداری ندارد بلافاصله پس از چیدن باید برای فرآوری مانند گلاب‌گیری و خشک کردن عرضه شود.

یوسف‌زاده تصریح کرد: خریداران قیمت‌های پایینی پیشنهاد می‌دهند و برخی اوقات با پرداخت‌های طولانی مدت تا یک سال بعد چک‌هایی صادر می‌شود. هزینه‌های تولید نسبت به سال گذشته چندین برابر شده و از آن طرف زمانی که قیمت‌ها به طور متناسب افزایش پیدا نکند رغبت و انگیزه کاهش پیدا می‌کند.

این عدم ثبات و قیمت‌گذاری‌ها از جمله مواردی است که سبب می‌شود تولید کنندگان نسبت به این موضوع دلگرمی لازم را نداشته باشند.

وی  بابونه کامومیل را از دیگر محصولات ذکر کرد و افزود:  این محصول در زمینه درمان مشکلات گوارشی، اعصاب، ورم معده و کاهش قند خون کاربرد دارد و آرامش بخش، ضد استرس، نگرانی و اضطراب است.

این محصول با شرایط آب و هوایی قم سازگاری خوبی دارد ولی از نظر تولید نیروی زیادی در زمان برداشت نیاز است البته کشت گل محمدی نیز با این مشکل مواجه است.

این تولیدکننده گیاهان دارویی زوفا، رزماری و نعنا فلفلی را از دیگر گیاهانی ذکر کرد که در منطقه با کیفیت عالی برداشت می‌شود ولی نیازمند بحث‌های فرآوری در شرایط نزدیک است تا محصول به سرعت فرآوری و به محصول تبدیل شود و قیمت گذاری مناسب باشد.

به گفته وی سرعت برداشت گل محمدی و بابونه بسیار مهم است و باید بتوان در زمان مناسب نیروی کار برای برداشت را تأمین کرد زیرا با تأخیر ممکن است گل‌ها ریزش کنند و خسارات زیادی به وجود آید.

یوسف زاده با اشاره به تلاش‌های فراوان از سوی وزارت جهاد کشاورزی و حمایت‌ها از سوی وزارت بهداشت از گیاهان دارویی گفت: زمانی که کشاورز تولید انجام می‌دهد اگر نتواند به خوبی بفروشد دلسرد می‌شود. برخی اوقات کشاورزان محصولی تولید می‌کنند که از خارج کشور وارد می‌شود و در رقابت نمی‌تواند با همان قیمت‌ها عرضه کند این امر سبب می‌شود ضرر و زیان به کشاورزان وارد شود و به تولید لطمه بزند.

اگر قیمت تمام شده محصول مناسب نباشد از نظر درآمدی برای کشاورز صرف نکند به توسعه کشت گیاهان دارویی لطمه می‌زند.

آنچه در زمینه کشت گیاهان دارویی واضح است در بحث کشت مشکل خاصی وجود ندارد بلکه بحث اصلی بازار است اگر بازار شرایط خوبی داشته باشد می‌توانیم سطح بسیار زیادی از زمین‌ها به این امر اختصاص پیدا کند و ارزش افزوده خوبی داشته باشد زیرا محصولات در استان از نظر کیفی خوب است و می‌تواند در بازارهای خارجی قابل قبول و متقاضی داشته باشد.

 اگر مشکلات در زمینه سیاست‌های تولید محصولات کشاورزی، صادرات و مصرف در داخل کشور و فرآوری برطرف شود می‌تواند زنجیره خوبی شکل دهد که کشاورزان از این مسیر به درآمد خوبی برسند که کمک خوبی به بحث تولید و صادرات غیر نفتی است.

در بخش فرآوری گیاهان دارویی شاخه‌های زیادی می‌تواند فعال شود و استارتاپ‌های خوبی می‌تواند شکل بگیرد و از نظر کارآفرینی جایگاه خاص و ویژه برای کشاورزی به وجود آورد.