استان قم از نظر جغرافیایی در ناحیه شمال مرکزی ایران واقع شده است و از شمال به استان تهران، از شرق به سمنان و از جنوب به اصفهان و استان مرکزی و از غرب و جنوب غربی به استان مرکزی محدود است.

 این استان براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای یک شهرستان «قم» پنج بخش مرکزی، کهک، خلجستان، سلفچگان و جعفرآباد و پنج شهر، قم، قنوات (حاجی آباد لک‌ها)، ‌کهک، دستجرد و جعفریه، ده دهستان و 365 آبادی است. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 95 کل کشور تعداد خانوارهای استان 383532 خانوار است و از جمعیّت 1292283 نفری استان 658540 نفر مرد و تعداد 633743 نفر زن هستند.

این افزایش جمعیت را می‌توان مرهون جاذبه‌هایی نظیر وجود حرم حضرت معصومه(س)، موقعیت مذهبی، وجود بزرگ‌ترین حوزه علمیه جهان تشیع، نزدیک بودن به پایتخت و … دانست. بر این اساس در طول قرن‌های گذشته گروه‌های مختلفی از مردم، از دیگر مناطق کشور و همچنین کشورهای همسایه همچون افغانستان، عراق و پاکستان به این استان مهاجرت کرده و در محل‌های مختلف شهر و روستاهای استان سکنی گزیده‌اند. قم دارای شش راه اصلی مواصلاتی، چهار راه فرعی و سه خط آهن به شهرهای مجاور است که عبارت‌اند از: آزاد راه قم ـ تهران به طول 130 کیلومتر، جاده قدیم قم ـ تهران، آزاد راه قم ـ اصفهان، جاده قدیم قم ـ اصفهان (امامزاده عبدالله، نیزار) آزاد راه قم ـ کاشان، آزادراه قم ـ گرمسار، آزاد راه قم ـ ساوه، جاده قدیم قم ـ ساوه (جعفریه)، آزادراه قم ـ اراک (بزرگراه)، جاده قم ـ تفرش، راه‌آهن قم ـ تهران، راه آهن قم به اراک و جنوب، راه‌آهن قم به کاشان و جنوب (سیرجان ـ بندرعباس). استان قم به جهت موقعیت خاص جغرافیایی و قرار گرفتن بر مسیر کمانی شکل در طول خطوط ارتباطی، اهمیت ویژه‌ای دارد. دشت قم (بخش مرکزی قم)، از منظر باستان شناختی، تاریخی، فرهنگی، زیست محیطی بخشی از حوزه فرهنگی ـ جغرافیایی حاشیه کویر مرکزی (فلات مرکزی ایران) به شمار می‌رود. و در جنوب غربی این حوزه قرار دارد. دشت قم بالغ بر 6450 کیلومتر مربع از شمال به دشت ورامین، ری و ساوه، از جنوب به کهک، از شرق به دریاچه نمک، دشت کاشان و کویر نمک و از غرب به بخش جعفرآباد، آشتیان و تفرش محدود می‌شود.

منطقه قم،‌ به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و قرار گیری در مسیر شاهراه اصلی ارتباطات فرهنگی ـ بازرگانی شرق باستان، از ادوار پیش از تاریخ تاکنون حلقة ارتباط و تعامل بین مراکز و حوزه‌های مختلف فرهنگی ایران به شمار می‌آمده است.

دشت قم با وجود کانسارهای فراوان مس و موقعیت راهبردی بین نواحی شرقی، غربی، و جنوب غربی، در امتداد شاهرایی که بعدها به نام جاده ابریشم معروف شد در ارتباط بوده است. وجود منابع معادن، و کانی‌های غنی نمک (حوض سلطان) گچ مرغوب، سنگ آهن، سنگ مس حوالی روستای مسگران، کوه یزدان، منابع نفت و گاز سراجه قم، گرانیت کائولن، تراورتن، مرمریت در منطقه قم، در ارتباط با حوزه‌های فرهنگی دشت خوزستان و زاگرس مرکزی موجب شده که استان قم از ادوار پیش از تاریخ از اهمیت زیادی برخوردار باشد.

کاوش‌ها و بررسی‌های انجام شده در منطقه قمرود (به سرپرستی میرعابدین کابلی از سال 1367 تا 1372) تپه صرم کهک (فصل اول تا سوم به سرپرستی خسروپوربخشنده و فصل چهارم به سرپرستی سیامک سرلک) زاربلاغ (به سرپرستی مهرداد ملک زاده)، وشنوه (به سرپرستی اشتونر باستان شناس آلمانی ـ و کوروش روستایی)، محوطة شمشیرگاه خورآباد (به سرپرستی حمید فهیمی) گمانه زنی گنبد سبز (به سرپرستی کاظم عرب)، دیرگچین (به سرپرستی فائق توحیدی) تپه شادقلی‌خان عماریاسر و محوطه قلی درویش جمکران (به سرپرستی سیامک سرلک) دوره جدیدی از پژوهش‌های باستان‌شناسی هدفمند را در استان قم شکل داد.