ارزش‌های معنوی و مادی بافت تاریخی شهر قم قابل ارزیابی نیست
سپهر اقتصاد- پژوهشگر بنیاد قم‌پژوهی گفت:ارزش‌های معنوی و مادی بافت تاریخی شهر قم قابل ارزیابی نیستسید محسن محسنی پژوهشگر بنیاد قم‌پژوهی، با اشاره به برخی از تجارب در کشورهایی که مواریث فرهنگی ایران‌زمین (ایران فرهنگی و تاریخی) در آن جا قرار دارد، از جمله در شهر کاشغر (ایالت سین کیانگ کشور چین) و سمرقند و بخارا در کشور ازبکستان گفت: بافت‌های تاریخی هر شهر از جمله قم دارای ارزش‌های معنوی و مادی غیرقابل ارزیابی است و باید از تجربه‌های موفق این کشورها استفاده کنیم.
به‌گزارش روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم، به منظور شناسایی و معرفی بافت ارزشمند هسته مرکزی شهر قم پس از فراخوان عمومی، به اتفاق علاقه‌مندان از محله‌های موسویان (چهل اختران)، پامنار و مسجد جامع و نیز خانه تاریخی چاووشی و مسجد جامع بازدید شد.
بر اساس این گزارش، بازدید از ورودی محله چهل اختران واقع در کوچه ۵۹ خیابان طالقانی (آذر) و در کنار خانه تاریخی توکلی آغاز شد.
در ابتدای بازدید امیدواریان پژوهشگر بافت تاریخی شهر قم به معرفی اقدام‌های انجام شده در محدوده بافت پیرامون امامزاده با رویکرد ساماندهی پرداخت.
او گفت: طرح اولیه محدوده ساماندهی با مساحت ۴.۳ هکتار برای تامین کاربری‌های زیرساخت زیارت و ارتقای کیفی خدمات اساسی محله به دلیل قرارگیری بقعه امامزاده موسی مبرقع(ع) در این محله و کمبودهای اساسی سرانه تهیه و در گام بعدی با رویکرد بهسازی و به صورت فازبندی عملیات اجرایی در دو جبهه آغاز شد.
او افزود: گام نخست، ساخت صحن و فضای باز شهری که در ایام مراسم عزاداری دهه اول محرم به‌عنوان بزرگ‌ترین دسته عزاداری شهر قم که ثبت ملی نیز شده است، استفاده و در سایر ایام سال به‌عنوان مرکز محله استفاده شود و اقدام دیگر، عملیات اجرایی ساخت پارکینگ روسطحی در کنار صحن شهر شروع شده است و همچنین می‌توان به طراحی محور محلی به منظور استفاده تامین دسترسی محلی با اولویت حفظ بافت اشاره کرد.
در ادامه مسیر از کنار گذر تاریخی و امامزاده بازدید به عمل آمد و در ادامه مسیر از خانه تاریخی چاووشی که دستخوش تغییرات اساسی به دلیل مشکلات وراثتی شده است، بازدید شد. فرزند آقای چاووشی هم به معرفی خانه و ساکنان خانه اشاره کرد. (لازم به ذکر است، خانه تاریخی چاووشی یکی از ۲۴ خانه‌های معرفی شده در جلد اول کتاب خانه‌های تاریخی قم است.)
در طول مسیر سید محسن محسنی از قم‌پژوهان، با اشاره به برخی از تجارب در کشورهایی که مواریث فرهنگی ایران‌زمین (ایران فرهنگی و تاریخی) در آن جا قرار دارد، از جمله در شهر کاشغر (ایالت سین کیانگ چین) و سمرقند و بخارا در کشور ازبکستان اظهار کرد که بافت‌های تاریخی هر شهر از جمله قم دارای ارزش‌های معنوی و مادی غیرقابل ارزیابی است و باید از تجربه‌های موفق این کشورها استفاده کنیم.
او برای نمونه به برخی نظرها درباره خیابان‌کشی در مجاورت اماکن شاخص تاریخی از جمله مسجد جامع پرداخت و گفت: عده‌ای اعتقاد دارند؛ چون مسجد جامع در کوچه‌های فرعی قرار دارد، بنابراین باید با خیابان‌کشی در مجاور این بنای تاریخی آن را از انزوا درآوردیم و در معرض دید زائران و گردشگران قرار دهیم. حال آن که این دیدگاه کاملا نادرست است.
او افزود: نباید به بافت قدیمی اطراف بناهای شاخص دست بزنیم و در آن دخالت ناروا کنیم، بلکه برعکس، بافت مجاور را باید با بناهای شاخص در درون بافت تاریخی همگون کنیم. همه لطف بناهای شاخصی چون مسجد جامع و مدرسه جهانگیر خان قرار گرفتن آن‌ها در کوچه و پس‌کوچه‌ها و بهتر است که گفته شود، در موقعیت حقیقی آن‌هاست و دست‌کاری در اطراف آنان جایز نیست.
محسنی گفت: لزومی ندارد؛ چون همه شهرها ماشین‌محور شده‌اند، زائران در نزدیک درب این بناها از ماشین پیاده شوند و با این کار بافت کهن را هم آلوده کنیم؛ بلکه محیط تاریخی این حس را باید به آن‌ها القاء کند که از دنیای نو به دنیای کهن‌تری گام گذاشته‌اند و نباید آن‌ها را از این لطف محروم کنیم. تفاوت دو محیط نو و کهن برای ببیننده لذت‌آور است؛ البته برای سالمندان و کم‌توانان می‌توان تمهیدات دیگری اندیشید، بدون آن که نیاز به تخریب در اطراف باشد.
او اضافه کرد: معرفی این گونه بناها در دنیای امروزه باید از راه‌های دیگر، به‌عنوان مثال از طریق رسانه‌ها به‌ویژه از طریق فضای مجازی صورت بگیرد.
حسین صادقی محقق تاریخ قم نیز در بازدید محله موسویان گفت: این محله از قدیمی‌ترین محلات قم است که در قرون نخستین وجود داشته است. در کتاب تاریخ قم هم در دوره آل‌بویه به آن اشاره شده که ابتدای آن گذر سنگ سیاه و انتهایش دروازه ری است و شامل باروی شهر، کوچه سنگ سیاه، گذر تقی‌بیک، کوچه پای‌درخت پیر، بقعه امامزاده موسی مبرقع(ع)، بقعه چهل اختران، کوچه دولتخانه و کوچه رضا آباد می‌شود.او درباره امامزاده موسی مبرقع(ع) و مقبره چهل اختران و امامزاده زید(ع) نیز توضیحاتی داد و درباره ورود موسی مبرقع(ع) و آمدنش به قم و معماری بنای چهل اختران و وجود 17 صورت قبر در بقعه و بانی گنبد خانه شاه طهماسب صفوی و سازنده بنا استاد سلطان علی قنی و ذکر تاریخ ذکر شده در جبهه غربی بنا با خط ثلث درشت توضیحاتی داد.
او درباره بقعه امامزاده زید(ع) که در ورودی ایوان تاریخی بهاءالدین هبه‌الله قمی احتمالا وزیر معزالدین ابن یوسف ابن شاهرخ ابن امیر تیمور گورکانی به تاریخ ۸۴۷ هجری قمری در بنا و گچبری زیبا در ایوان و نقوش اسلیمی رنگی بنا توضیحاتی ارائه کرد.
این پژوهشگر در مسیرهای دیگر برنامه هم درباره برخی بناها، از جمله منار تک میدان کهنه و مسجد جامع سلجوقی و الحاقات صفوی و قاجاری بنا مطالبی ارائه کرد.
نظرات