سپهر اقتصاد-
عباس جعفری – کنشگر اجتماعی و فعال محیط زیست
در حالی مسئولان قمی در سالهایی نه چندان دور با شور و شوق وصف ناشدنی در راستای به اصطلاح مدیریت منابع آبی از احداث بزرگترین استخرهای ذخیره آب در مناطق ییلاقی استان قم خبر می دادند که حاصل آن سونامی در ساخت استخرهای مجاز و غیر مجازی شد که با ایجاد اختلال در آبخوان های منطقه همراه با کاهش شدید سطح ایستابی منابع آبی زیر زمینی، عملکرد بی نظیر قنات های قم، این میراث کهن و ماندگار نیاکان گذشته در برداشت پایدار از منابع آبی حوضه آبریز را به ورطه نابودی کشانده است. سه چهار دهه قبل در دشت های مرکزی قم کاریزهایی با آبدهی مناسبی وجود داشتند که با واگذاری زمین های ملی و اجازه حفر چاه های بی شمار در دشتهای قشلاقی مرکزی استان، قنوات این مناطق برای همیشه خشک، غیرقابل احیاء و به خاطره ها پیوست. اکنون با احداث صدها استخری که با گذر از بی سابقه ترین خشکسالی ۵۳ سال اخیر، حجم بالایی از روان آبها را در خارج فصل زراعی می بلعند و همچنین حفر چاههای غیرقانونی و یا بعضا قانونی خوش نشینان غیرمتعهد و بی مسئولیت در قبال منافع عمومی، زنگ خطر برای نابودی این رشته قنوات در مناطق ییلاقی نیز به صدا در آمده است. ایجاد فاصله طبقاتی از خروجی های دیگر این استخرها می باشد، زیرا در حالیکه اشخاص غنی و ثروتمند حقیقی و حقوقی بعضا دارای رانت های خاص با فخر و غرور بی مثال، از نبود نگرانی جهت تامین آب مورد نیاز خود در سال‌های آینده سخن می گویند، این کشاورزان خرده پای بومی روستاها می باشند که به جهت کاهش منابع آبی قابل دسترس و زارعت و باغبانی که دیگر اصلا به صرفه نیست، آواره غربت و کارگری در شهرها شده اند. حقیقتا این سبک توسعه و رفتار با طبیعت و حقوق عامه مردم با هیچ آموزه دینی و شرع اسلام، آرمان‌های انقلاب و اخلاق انسانی قابل توجیه نیست. مطمئنا اگر مصرف آب به هر دلیل بیشتر از تجدید آن شود، پیامدهای نامطلوبی را به دنبال خواهد داشت. در بخش آبهای زیرزمینی این مساله به تدریج به کاهش ذخایر تجدید ناپذیر، نشست زمین و از دست رفتن ظرفیت آبخوان ها منجر خواهد شد. در بخش آب سطحی برداشت بیشتر در یک محل، منجر به کاهش دریافت آب در محل دیگر خواهد شد. این محل دیگر می تواند یک مصرف کننده دیگر یا بخشی از اکوسیستم باشد که به نوبه خود مناقشات آبی و پیامدهای محیط زیستی را به دنبال دارد. علاوه بر همه آنها، وابستگی فزاینده به منابع تجدیدناپذیر به منزله آسیب پذیری هرچه بیشتر کل سیستم اقتصادی-اجتماعی تلقی می شود که حتی امنیت شهرها و روستاها را تهدید می کند. به طور طبیعی تمامی نیاز های آبی اعم از تقاضای انسانی، نیازهای محیط زیستی و ... باید از محل آب تجدید شونده تامین شود. در واقع الگوهای توسعه باید خود را با ظرفیت تحمل منابع آب سازگار کنند، نه اینکه از محل ذخایر تجدید ناپذیر برای توسعه ای که پایدار نیست مصرف شود. مدیریت وضعیت بحرانی منابع آب استان قم، بویژه منابع آب زیر زمینی در قم بخصوص در مناطق ییلاقی بخش های کهک، خلجستان و سلفچگان که مهمترین ذخایر آب شیرین استان را دارا می باشد، امروزه نه در گرو تلاش برای عرضه آب، بلکه در گرو آن است که نقش جوامع محلی در مدیریت آب به رسمیت شناخته شود. از سویی دیگر به منظور تغییر نگرش در نظام حمکرانی آب نیاز به تغییر در رویکرد جوامع محلی به سوی منافع جمعی بلند مدت در مقابل منافع فردی کوتاه مدت می باشد. در حالی که آمار دقیقی از ظرفیت و تعداد استخرهای ذخیره آب در استان در دسترس نیست، اما در بررسی عکس های هوایی مناطق ییلاقی قم بخصوص بخش کهک و فردو، بی نظمی غیرمسئولانه و خودخواهانه در ساخت و ساز استخرها و ضعف و اهمال در مدیریت منابع آبی منطقه، کاملا مشهود است.
نظرات